Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 529.jpeg

523

Austrja.

1549 protestanci podali królowi Ferdynandowi swoje wyznanie wiary, z 20 artykułów się składające (Confessio Pentapolitana, od pięciu miast górnych Węgier). Najgorliwszym krzewicielem reformacji był wyżej wspomniany Mateusz Devay, nazywany Lutrem węgierskim. R. 1531 wrócił on z Wittenbergi do ojczystego kraju i w różnych miejscach występował jako kaznodzieja; dostał się do niewoli najpierw Zapoly'ego, a potém Ferdynanda, lecz za każdym razem puszczany był na wolność. W 1538 zdawało się, że nastaną pomyślniejsze czasy dla Kościoła, gdyż Ferdynand został uznany królem Węgier, Zapolya zaś miał nosić tytuł królewski tylko do śmierci, za co pozostał w posiadaniu Siedmiogrodu i części górnych Węgier. Lecz po śmierci Zapolyi nowe wybuchły niesnaski, do których i Turcy się wmieszali. Ferdynand nie mógł nic zrobić celem przeszkodzeniu dalszemu rozpościeraniu się nowych nauk. Jeszcze w 1529 roku, mieszkańcy Hermansztadu i Kronsztadu, wypędzili z miasta wszystkich zakonników. Stabilius, biskup Siedmiogrodu, i Martinuzzi, biskup Grosswardeinu, następnie kardynał, powiernik i doradca, z początku Jana Zapolyi, a później wdowy po nim pozostałej, Izabelli, wystąpili energicznie przeciwko nowatorom. Stany krajowe wszakże ujęły się za tymi ostatnimi i, po upływie dwóch lat, wszystkie miasta saskie przyjęły już naukę Lutra. Na synodzie w Medwisch, 1545, cały naród saski oświadczył się za wyznaniem augsburgskiém; podobna deklaracja złożoną została na synodzie w Erdöd, w Węgrzech. Po ukończeniu wojny szmalkaldzkiej, Ferdynand I wyjednał na sejmie w Presburgu (1548) zakaz szerzenia kacerskich i nowych nauk (art. 5); artykuł 11 wszakże tej samej uchwały ograniczał ów zakaz określeniem, że nazwa kacerzy odnosi się tylko do nowochrzczeńców i sakramentarjuszów. W Siedmiogrodzie Izabella, aby zapewnić synowi swemu pomoc protestantów, przyjęła postanowienia sejmu w Klauzenburgu (1557), przez które wyznawcom luteranizmu przyznano jednakowe prawa z katolikami. Tymczasem stronnicy reformacji w Węgrzech podzielili się na dwie partje, luteranów i kalwinów. Devay i inni słynniejsi kaznodzieje oświadczyli sie za nauką kalwina, najpierw na synodzie w Csenger (Confessio Czengerina 1557 lub 1558); w 1566 wszystkie gminy reformowane w Węgrzech podpisały helweckie wyznanie wiary. Za tym pierwszym wielkim podziałem, poszły wkrótce coraz drobniejsze. Anabaptyści, mennonici i socynjanie podnieśli głowę, lecz tylko ostatni, zwani także unitarjuszami, potrafili się utrzymać obok luteranów i kalwinów. Przywódzcą unitarjuszów był Blandrata, włoch, lekarz nadworny Jana Zygmunta, księcia siedmiogrodzkiego, i jego zabiegom przypisać należy przejście samego księcia na naukę socynjanów. Za przykładem księcia poszedł dwór i panowie, za nimi tłum. Blandrata stanął tym sposobem na czele licznego stronnictwa religijnego, któremu, na synodzie w Klauzenburgu (1571 r.), przyznano prawa zupełnej równości z innemi wyznaniami. Kościół katolicki znalazł się, w skutek powyżej opowiedzianych okoliczności, w bardzo opłakanym stanie. Ferdynand wydał kilka dekretów, mąjących na widoku powściągnienie dalszej grabieży majątków kościelnych, przywrócenie kościelnej karności. Artykuły 5 i 11 uchwały presburgskiego sejmu z roku 1548, na każdym prawie następnym sejmie były na nowo zatwierdzane, choć w praktyce nie wiele pożytku przynosiły. Kilku biskupów, którzy utrzymali się jeszcze w Węgrzech, gorliwie pracowało nad obroną Kościoła. Z pomiędzy nich naj-