Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 536.jpeg

530

Austrja.

lono i znieważono, obrazy usunięto. Scultetus, kaznodzieja nadworny, przygotowywał już nowy regulamin dla wszystkich kościołów krajowych. Bitwa pod Białą Górą zupełnie zmieniła postać rzeczy: zimowy król (Frydryk V, tak nazwany, gdyż przez zimę tylko panował) uciekł i zaraz téż rozpoczęła się katolicka restauracja. Z początku odebrano tylko kalwinom zagrabione przez nich katolickie kościoły (1621 r.). Następnie ogłoszono cesarski edykt, w którym było powiedziane, że wszyscy kaznodzieje, professorzy, nauczyciele, rozszerzający błędy kalwińskie lub pikardyjskie, albo też zamieszani w ostatnim rokoszu, mają ustąpić z Czech i zależnych od korony czeskiej prowincji (Morawji, Szląska, Łużyc). Pozostającym zagrożono karą śmierci, nie z powodu religji, jak się wyraża edykt, lecz dla popełnionej względem króla zdrady. W 1622 r. radcy królewscy poruszyli pytanie, czy luterscy kaznodzieje mogą być cierpiani? Nuncjusz papiezki, Caraffa, zwrócił uwagę cesarza na to, że luterscy książęta, a między nimi elektor saski, który się ujmuje za Czechami, nie pozwalają pozostawać w swoich krajach księżom katolickim, i nic ich do łagodniejszego postępowania z katolikami skłonić nie może; powaga nawet i prośby cesarza są bezskuteczne. 24 Paźdz. 1622 r. rozkazano tedy luterskim kaznodziejom wynieść się z Pragi i kraju. R. 1623 wzbroniono używania kielicha; kościoły katolickie i klasztory otrzymały napowrót dawne swoje majątki. Aby wzmocnić siły duchowieństwa, przywołano zakonników z Polski. W 1625 odjęto niekatolikom prawo obywatelstwa; władze nie uznawały prawomocności małżeństw zawieranych między protestantami. 1626 r. zabroniono im zajmować się handlem i rzemiosłami; kazania w domach prywatnych prawione, chrzty potajemnie spełniane, pociągały za sobą kary pieniężne. Oddzielna komissja miała przestrzegać wypełniania postanowień przeciwko protestantom. D. 31 Lipca 1627 r. wyszedł ostatni, stanowczy edykt, którym wezwano protestantów, aby, albo w przeciągu sześciu miesięcy wrócili do religji kat., albo też kraj opuścili. Emigracja była liczna, szczególniej z Pragi. Kiedy Tilly poniósł porażkę w bitwie pod Lipskiem (16 Sierp. 1631), a Czechy zostały zajęte przez Sasów, luteranizm odżył tu na czas niejaki. Po zwycięztwach odniesionych przez Wallensztejna, przywrócono znowu dawne rozporządzenia cesarskie przeciwko protestantom. Protestantyzm, od tego czasu aż do Józefa II, całkowicie był zwyciężony w Czechach. Taki sam los spotkał reformowanych w Morawji. Liczniejsi niż w Czechach, byli tu pikardowie, zkąd nawet nosili nazwisko braci morawskich. Po bitwie pod Białą Górą, bracia morawscy opuścili kraj; wyjątkowo pozwolono zostać naczelnikowi ich, Karolowi hrabiemu na Zierotynie, który nie korzystał z łaski cesarskiej i osiadł na Szląsku. Amos Comenius, autor Orbis pictus, kaznodzieja i rektor szkoły w Fulneck, także przywódca braci morawskich, przeniósł się do Polski. W ogóle, łatwiej niż w Czechach poszła sprawa restauracji katolicyzmu w Morawji: większość powróciła do religji przodków. W Szląsku list monarszy pozostał w swej sile do 1626 r., kiedy Szlązacy udzielili pomoc Mansfeldowi. Rozporządzenie wszakże cesarskie, aby protestanci przy tych kościołach i posiadłościach pozostali, które do nich należały w czasie augsburgskiego pokoju religijnego (1555), sprawiło, że protestantyzm w dość znacznej sile utrzymał się na Szląsku. Oprócz Szląska, reformacja utrzymała się w Węgrzech. Lecz i tu poprawiło się położenie Kościoła katolickiego po wstąpieniu na tron Fer-