Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 537.jpeg

531

Austrja.

dynanda II. Duszą katolickiego ruchu w Węgrzech był jezuita Pazmann (ur. 1550 z kalwińskich rodziców, od 1567 r. jezuita). Jego zapałowi, świetnej wymowie, teologicznej i prawnej uczoności udało się nawrócenie wielu magnackich familji. Dla wzmocnienia wiary i wyjaśnienia spornych punktów, Pazmann napisał książkę, pod tytułem Drogoskaz (Kalanz), w języku węgierskim, dzieło odznaczające się zarówno znakomitém rzeczy obrobieniem, jak i pięknością formy. W 1616, staraniem Macieja, Pazmann wyniesiony został na arcybisk. Granu. Za jego roztropnym wpływem nawet ciężkie zamieszki, wybuchłe po wstąpieniu na tron Ferdynanda II, nie wielką szkodę przyniosły rozwojowi Kościoła w Węgrzech. Liczba wracających do religji kat. magnatów ciągle się powiększała; za ich przykładem poszły klassy niższe i lud prosty. Z tego powodu na sejmie 1618 partja protestancka dopominała się, aby katolickim patronom odjęto prawo obsadzania księżmi kościołów w tych miejscowościach, gdzie większość mieszkańców jest protestancka. Na mocy układu w Nikolsburgu, stronnicy nowych nauk w Węgrzech utrzymali się tylko przy tém, co im wprzód przyznano pokojem wiedeńskim i decyzją sejmu 1608 r. Kiedy po 1626 r., nastąpiły spokojniejsze dla Węgier czasy, niezmordowany prymas żarliwość swoją głównie skierował ku zakładaniu szkół i konwiktów, aby w nich wypielęgnować całe zastępy dzielnego duchowieństwa. Założył on węgierskie seminarjum w Wiedniu, dotąd noszące nazwisko Pazmanneum. Jeszcze w 1624 otworzył konwikt dla młodzi szlacheckiej w Tyrnawie. Jego fundacjom zawdzięczały byt swój kollegja jezuickie w Raab i Presburgu. On to był założycielem uniwersytetu w Tyrnawie (1637), którego kierownictwo powierzył jezuitom. Kilkanaście razy zwoływał Pazmann synody narodowe, już to dla wprowadzenia uchwał soboru trydenckiego, już to dla obmyślenia środków ku podniesieniu karności kościelnej, obyczajów i t. p. „Kiedy Pazmann pierwszy raz wystąpil na scenę życia religijnego, katolickie duchowieństwo Węgier było ubogie, pognębione, nieliczne; kiedy umierał (1637), hierarchja była potężna, szanowana, śmiała i wykształcona. Kiedy pierwszy raz wystąpił, Węgry były przeważnie protestanckie; kiedy umierał, przeważnie katolickie“ (Mailath, Die Religionswirren in Ungarn, I Theil p. 30). — Literatura: Hansizii, Archiep. Salisburgensis, Aug. Vind. 1727. Das evang. Oestreich von Bernhard Raupach, Hamb. 1732. Gesch. des Christ. in Oestreich u. Steyermark von A. Klein, 7 tom. Gesch. d. Protestanten in Oestreich etc. von G. Waldau, 1784. Comenii, Hist. fr. bohemorum, Halae 1702. Balbini, Miscel. historica regni Bohemiae, 1729. Pessina, Phosphorus septicornis sive divi Viti Ecclesiae Pragensis majestas et gloria, Pragae 1673. Pescheck, Geschichte der Gegenreformation in Böhmen, Prag. 1850. Hist. diplom. de statu religionis evang. in Hungaria, 1710. Pauli Ember (Debreceni), Hist. Eccl. reformatae in Hung. et Transsylvania, 1728. Ribini, Memorabilia august. confess. in regno Hungariae a Ferd. I usque ad Carolum VI, 2 t. 1787. Hist. eccl. transsylvanicarum Georgii Haner, 1694. Georgii Pray, Specimen hierarchiae hungaricae. C. Peterffy, S. Concilia Ecc. R. C. in Hungaria. Lanyi, Ungarns Kirchengeschichte im Zeitalter des Hauses Oestreich. Mailath, Geschichte der Magyaren, 5 Bde. Die Religionswirren in Ungarn von J. Grafen Mailath, 1 t. 1845. Tyrol und die Reformation von Beda Weber, 1841. Reschii, Annales Sabionenses, t. 3. Beiträge zur Gesch.