zjazd do Pons-Dubis (Pont-de-Saon, niedaleko od Besançon), 1162 r., Axel nie chciał towarzyszyć Waldemarowi, dopóki ten mu nie przyrzekł, że schizmy popierać nie będzie. Tak się też stało. Na zjeździe bowiem, gdy antypapież zabierał się rzucić ekskomunikę na Aleksandra III, Waldemar sessję opuścił, a za nim Axel. Wiktor chciał zatrzymać Axela, lecz ten sucho odrzekł, że przybył dla towarzyszenia królowi, a nie dla obradowania na soborze (Saxo Gram. Hist. Dan. ap. Baronium, ad an. 1162, n. 14 — 20). Sprowadził z opactwa św. Genowefy (w Paryżu) uczonych i świątobliwych zakonników (1165 r.), przez których zreformował klasztory swej djecezji i szkoły, przy nich będące. Na wyspie Rugji, zdobytej przez Waldemara (1168), zaprowadzał chrześcjanizm, a w djecezjach swoich usuwał nadużycia przeciwko karności kościelnej. Pap. Aleksander oddał Rugję pod jego zarząd (4 Listop. 1169) i pozwolił zatrzymać bpstwo roeskildskie z arcybpstwem. Urban III mianował Axela legatem apostolskim i prymasem skandynawskim, wyjąwszy go z pod zwierzchnictwa arcybpa bremeńsko-hamburgskiego (1186). Pod koniec życia, Axel usunął się od spraw publicznych, do wystawionego przez siebie klasztoru cysters. w Sora (Soroe na Zeelandji) i tam, w 73 roku życia, † 21 Marca 1201 r. Sam dzieł nie zostawił, lecz popierał nauki i zachęcał uczonych do pisania. Między innymi, za jego zachętą pisał Swen Aggeson ok. r. 1187 (Suenonis, Aggonis filii, Compendiosa regum Daniae historia a Skioldo ad Canutum VI, ap. Langebek et Suhm, Scriptt. rer. Danicar. I 44...) i Saxo Grammatyk. Ten ostatni pomieścił wiele szczegółów z życia Axela, w ks. XIV swej Historji duńskiej. X. W. K.
Axiomat. Wyraz ten oznaczał pierwotnie u matematyków pewnik, t. j. zdanie oczywiście prawdziwe i służące za podstawę ich dowodzenia. Arystoteles rozszerzył znaczenie tego wyrazu (Analyt. Par. l. 1 c. 2) do wszelkich zasad w ogóle, niepotrzebujących dowodzenia, a służących za podstawę wszystkich nauk. U stoików, axiomat oznaczał wszelkie zdanie powszechne; w znaczeniu tém używał go i Bakon. Scholastycy, a za nimi szkoła kartezjańska, wrócili temu wyrazowi znaczenie arystotelesowe, (u scholastyków axiomaty nazywają się, już to dignitates, już principia communia). Kant, w swoim podziale zasad, axiomatami nazywa zasady, służące za podstawę matematyce. Zazwyczaj też teraz axiomaty filozoficzne nazywają się zasadami, o ich więc znaczeniu i podziale ob. Zasada. N.
Aza, hebr. Asa, 70: Άσα, kr. judzki, od r. 955 — 914 przed Chr., nastąpił po bezbożnym ojcu Abjaszu (hebr. Abiah, Abiahu, v. Abiam). Zaraz, w początkach swego panowania, powiększył wojsko i ufortyfikował miasta. II Par. 14, 8 oblicza jego siłę wojenną na 580,000 ludzi. Jeżeli zaś nie wytępił od razu bałwochwalstwa (III Reg. 15,14), przyczyną tego była matka jego Maacha, która gorliwie popierała bezwstydną cześć (Astarty?). Utrzymują racjonaliści, jakoby między III R. 15, 14 i II Par. 14, 4 była sprzeczność, co do usunięcia bałwochwalstwa przez Azę. Jest tylko porządek chronol. w III R. l. c. przemieniony, a w II P. l. c. lepiej zachowany, zgodniejszy z okolicznościami. Według więc tego ostatniego, Aza, w pierwszych latach, prawdopodobnie rządząc wspólnie z matką (II Par. 15,16), a może bojąc się bałwochwalczego stronnictwa, przez Maachę popieranego, występował wolniej przeciw bałwochwalstwu (III R. 15, 14) i zaczął swą pracę od pokol. Judy (II Par. 14, 2 — 6). Później dopiero, wzmocniwszy swe wojsko (II P. 14, 8) i ufortyfikowawszy granice
