Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.2 174.jpeg

165

Beneficja.

latora (ibid. cp. 3). Nazywano zaś beneficjami wakującemi w kurji, in curia, te, których posiadacze zagraniczni, przybywszy do Rzymu, lub tam, gdzie naówczas dwór papiezki rezydował, zmarli w miejscu odległém najdalej od kurji o dwie djety, czyli o dwa dni drogi; djetę zaś, czyli dzień drogi, liczono mil włoskich 8 (około 2 mil naszych). Jednak od rezerwacji papiezkiej in curia wolne były beneficja, które w taki sposób zawakowały wtedy właśnie, gdy i Stolica Apostolska była wakująca, oraz te, które wprawdzie za życia Papieża zawakowały, ale on ich przed śmiercią nikomu nie przeznaczył (ibid. cap. 34 i 35). Powiększył liczbę zarezerwowanych beneficjów Papież Jan XXII († 1334), albowiem konstytucją swą Ex debito (cap. 4 de Elect. l. 1 t. 3 Extrav. com.) zaliczył do nich beneficja wakujące po kardynałach, urzędnikach dworu papiezkiego, wszystkie wakujące: w skutek pozbawienia urzędu (destitutio), zamiany beneficjów (permutatio), w skutek przez Papieża nakazanego awansu, unieważnionego wyboru, odrzuconej postulacji, lub przyjętej rezygnacji. Inną konstytucją, Execrabilis (cap. un. de praebend. tit. 3, Extrav. Joan. XXII; cap. 4 eod. tit. 3 lib. 2 Extrav. com.), tenże Papież więcej jeszcze rezerwacje rozszerzył, dodawszy do nich beneficja wakujące skutkiem przyjęcia od Papieża beneficjum, z dotąd posiadaném niegodzącego się (incompatibile). Benedykt XII († 1342) wszystkie te rezerwacje razem zebrał i potwierdził w dekretale Ad regimen (Extrav. com. cap. 4 de praebend. 3, 2). Później, przez konkordaty, Papieże rezerwowali sobie beneficja, które zawakowały w nieparzystych miesiącach, to jest w 1 (Styczniu), 3 (Marcu) 5, 7, 9 i 11, zostawiając obsadzanie w parzystych miesiącach właściwym kolatorom, i to nazywało się alternatywą miesięcy (alternativa mensium); taką rezerwację zastrzegł sobie Marcin V, konkordatem roku 1418, zawartym z Niemcami. A chociaż sobór bazylejski (1431) nie chciał uznawać innych rezerwacji, prócz zawartych in Corpore juris canonici clauso (co znaczyło pozostawienie tylko rezerwacji objętych dekretałem Klemensa IV Licet ecclesiarum, gdyż w skład kodeksu kościelnego wchodziły wówczas, prócz dekretu Gracjana, zbiór dekretałów Grzegorza IX, księga VI [Sextus] dekretałów, i Klementyny), jednakże Mikołaj V w konkordacie z Fryderykiem III, cesarzem niemieckim, roku 1448 zawartym, nietylko wszystkie rezerwacje w dekretale Ad regimen zawarte utrzymał, lecz nadto zastrzegł sobie prawo alternatywy miesięcy. Zmiany polityczne, zaszłe w Europie w dwóch ostatnich wiekach i zawarte po nich konkordaty, usunęły prawie całkowicie rezerwację papiezką beneficjow. Ob. Miesiące papiezkie, Prowizja kanoniczna. X. A. S.
 Stolica Apostolska używała w Polsce służącego sobie prawa rezerwowania beneficjów i udzielania ich według swej woli. Przykłady tego spotykamy w kodeksach dyplomatycznych, w Monumentach Theinera i t. p., a archiwa starszych kapituł przepełnione są pargaminami rzymskiemi, w tym przedmiocie wydanemi. Najdawniejszy ślad piśmienny znajdujemy w synodzie prowincjonalnym, odprawionym roku 1248 przez Jakóba, archidjakona leod., legata papiezkiego, który przywodząc do skutku rozporządzenie Papieża przeciwko trzymającym wiele beneficjów bez dyspensy, ogłasza posiadanie pierwej otrzymanych za nieważne; a gdyby kto się temu sprzeciwiał, sobie rezerwuje kolację jego beneficjów. Często Papieże tego prawa rezerwy ustępowali królom lub biskupom, zwłaszcza