Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.2 177.jpeg

168

Beneficjat.

duchownego. Litwa jednak długo w innych zostawała warunkach: tam bowiem zbyt rzadkie były szkoły. A chociaż od wprowadzenia jezuitów oświata szybko szerzyć się zaczęła, bogate beneficja i wtedy jeszcze ściągały koroniarzy i cudzoziemców. To mając na względzie Aleksander Sapiecha, biskup wileński, na prośby kapituły i duchowieństwa, na synodzie djecezjalnym roku 1669, postanowił nie dawać beneficjów kapłanom obcym. Złe jednak nie wzięło końca: w kilkanaście więc lat biskup Kotowicz musiał zagrozić kolatorom i patronom, iż nie będzie instytuował innych, jak tylko w tejże djecezji urodzonych; a do króla z synodu djecezjalnego roku 1685 wysłał delegację, prosząc, aby na beneficja simplicia i curata nie prezentował innych, jak rodowitych litwinów, podając i to za przyczynę, że miejscowi kapłani nie mają co jeść, gdyż z innych djecezji przybysze zabierają im beneficja. Poprzednio zaś stany państwa, na sejmie konwokacyjnym roku 1573, samym tylko krajowcom beneficja udzielać pozwoliły, co później często powtarzano, wydając dla niektórych cudzoziemców szczególne przywileje, objęte Voluminami legum. Synody łęczyckie 1 i 2 Łaskiego polecają biskupom prosić króla i patronów świeckich, aby takie tylko osoby przedstawiali na beneficja, które trzy lata in universali studio na naukach przepędziły, i biskupowi okazały świadectwo rektora gimnazjum; w przeciwnym razie, biskup instytuowanym nakaże przez dwa lata in studio universali, to jest w akademji, przykładać się do nauk (Const. prov. lib. 3 tit. de instit. et qualit.). Należy tu rozumieć naukę teologji, prawa i fizyki, wykładane wówczas w akademji krakowskiej, których później i w gimnazjach uczono. Przepis ten stosowano głównie do beneficjów cum cura animarum, jak pokazuje się z synodu prowincjonalnego roku 1561. Późniejsze synody wymagają studjów teologji moralnej, przynajmniej przez dwa lata. Tak krakowski 1711, chełmski 1717, przemyski 1723, łucki 1726, chełmiński 1745 i kijowski 1762. Reformationes gener. żądają od posiadających beneficja simplicia, aby umieli czytać, rozumieli co czytają i znali katechizm, przez biskupa Szyszkowskiego wydany. Lecz to zbyt mało. Nieco więcej chcą od beneficjatów cum cura animarum, bo znajomości katechizmu soboru trydenckiego. Uczeńszych Reformationes życzą sobie mieć po miastach. Synod płocki roku 1632 stanowi, aby kandydaci do święceń przez całe trzy miesiące bawili przy kościele katedralnym płockim, lub przy kolegjacie pułtuskiej i uczyli się śpiewu, ceremonji i t. p.; a synod krakowski 1711 żąda, aby wpierw ćwiczyli się w miewaniu kazań i katechizmów, co też późniejsze: łucki 1726, chełmiński 1745 i kijowski 1762 powtórzyły. Inne, nie podając środków nabycia odpowiedniej nauki, egzaminu wymagają. Tak włocławski roku 1568 stanowi, aby nikt nie był przypuszczony do beneficjum, jeśli wpierw nie złoży egzaminu przed biskupem, lub jego delegatami, o czém świadectwo na piśmie okazać musi. Łucki r. 1607 zabrania officjałom instytuować beneficjatów, którzyby wpierw nie okazali się na egzaminie uzdolnionymi; w przeciwnym razie instytucję ma za nieważną, każe takiego pozbawić beneficjum i pobrane dochody wrócić. — Również nieprawne zabiegi o pozyskanie beneficjum surowo ustawami zabronione. Synod prowincjonalny roku 1248 potępia zwyczaj brania od osób świeckich beneficjów nie wakujących. Chcąc temu nadużyciu położyć koniec, Jakób, legat papiezki, stanowi, iż gdy duchowny, przyjąwszy nie wakujące beneficjum, gwałtem wdzierać się będzie w jego posia-