i na Litwie. Jest to bezwątpienia najpopularniejszy i najliczniejszy u nas zakon; w wielu miejscach go zaprowadzono, dla tego krótkie tylko wspomnienie o klasztorach jego uczynić tu można. W r. 1723 Wielkopolska prowincja miała dwie kustodje: poznańską i warazawską [1]. Kustodja poznańska obejmowała 18 kościołów i jednę prezydencję. Kościół w Poznaniu założony r. 1456 przez Jędrzeja z Bnina Opalińskiego, biskupa poznań., na prośby obywateli miasta, mianowicie niejakiego Macieja Czarnego, który na to plac ofiarował. Według życzenia zakonników, wystawił fundator drewniany klasztor i kościół, poświęcając go śś. Franciszkowi i Bernardynowi. Dopiero r. 1473 tenże biskup zbudował nowy klasztor i kościół z muru, pod tytułem św. Krzyża, Wniebowzięcia N. P., św. Jędrzeja Ap., śś. Franciszka i Bernardyna. W r. 1487, na kapitule jener. w Assyżu, razem z klasztorami krakowskim i wileńskim, podniesiony do znaczenia kustodji. R. 1509 założone tu studium teologiczne, a 1648 zamienione na studium generale. R. 1656 Szwedzi kościół i klasztor spalili, a zakonników chcieli w rzece Warcie potopić, tylko za wstawieniem się obywateli, tego gwałtu zaniechali. Po r. 1663, staraniem zakonnika Krzysztofa z Poznania, odbudowany, wkrótce r. 1673 ogniem spłonął. Podźwignął go gwardjan Stanisław Grodzicki. Za Augusta II Szwedzi zniszczyli znowu kościół, a zakonnikom wiele przykrości sprawili. Staraniem gwardjana Kapistrana Szysieckiego, w r. 1712 podreperowano kościół; przy nowej zaś restauracji 1733 r. stanęły i wieże. Bibljoteka klasztorna między manuskryptami mieściła kazania Mikołaja z Zielonej i Expositiones in Evangelia Jana Wawrzyłko. W presbyterjum kościoła zbudowano Loret, gdzie było bractwo Zwiastowania N. P. i paska św. Franciszka. Przy kościele stanął drugi mniejszy, pod wezwaniem św. Anny; tu katolicy niemcy odbywali swoje nabożeństwa (więcej szczegółów o tym i innych klasztorach bernardyńskich djec. poznańskiej, podaje Józef Łukaszewicz w dziele: Krótki opis historyczny kościołów etc. w dawnej djec. pozn. Poznań 1858 r. 3 t.). W Kościanie r. 1456 magistrat miasta dał plac, obywatele wystawili kościół i klasztor z drzewa w mur pruski, pod tytułem N. M. P. Anielskiej. W r. 1608 odbudowano je z muru. Bywały tu studja teologiczne lub filozoficzne i do 30 zakonników. We Wschowie (Fraustadt) r. 1456 wystawili obywatele kościół i klasztor w mur pruski, z tyt. św. Anny. W kilkadziesiąt lat ciż gorliwi katolicy stali się fanatycznymi luteranami. Zrabowali własność kościoła paraf. i srebra obrócili na pieniądze. Już w r. 1557 ustała tam ofiara Mszy św., a tylko niekiedy przybywał kapłan staruszek ze wsi Przyczyna i odprawiał nabożeństwo, za które dawano mu, jako jałmużnę, 12 groszy ówczesnych. Lud jednak co niedziela i święto przybywał do kościoła, modląc się po swojemu. Niejaki Jędrzej Knobloch, wsparty pomocą magistratu, po kilka razy przemawiał do ludu, że lepiej ten czas obrócić na jakie czytanie, niż na Mszę. Mowa jego osiągnęła skutek i wkrótce kościół N. M. P. obró-
- ↑ Przez kustodję zaś rozumie się wyższa godność, starszeństwo i pewna zwierzchność nad innemi klasztorami. Przełożony, czyli gwardjan klasztoru z tym przywilejem, zowie się kustoszem, ma władze delegowaną przyjmowania do nowicjatu, nawiedzania klasztorów i załatwiania niektórych interesów zakonnych.
