Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.2 402.jpeg

387

Biskupi w Polsce.

mniej sześciu egzaminatorów powinien biskup wyznaczyć (Const. pr. lib. 1 tit. de temporib. ordin. p. 66, 68; lib. 5 c. 28 p. 368); przed udzielaniem święceń ogłosić klątwę na wdzierających się ukradkiem, a przed daniem beneficjum wybadać lata, naukę i obyczaje kandydata (l. c. lib. 1 p. 67; lib. 3 tit. de institutionib. p. 147 z sob. tryd.). — Z przepisów ogólnych i statutów prowincjonalnych, majątek duchownych, zmarłych bez testamentu, powinni obrócić na wydatki pogrzebowe, wypłatę długów i wynagrodzenie służby, na krewnych, mianowicie ubogich, na pomoc i ratunek duszy nieboszczyka, na restaurację kościoła, w którym zmarły pełnił obowiązki, a nie zaś na inne cele; a to pod karą dowolnie naznaczyć się mającą przez synod prow. (Const. prov. lib. 3 tit. de succes. ab intest. p. 178). — Mogli byli biskupi nasi wybierać od duchowieństwa podatek, zwany cathedraticum (ob.), i wybierali go, ale nigdy nie obracali na własną korzyść. — d) Z dawnego zwyczaju biskupi mieli tu większą władzę na zakonników niż w innych krajach, co ztąd poszło, że trudno było jenerałom zakonnym do Polski zjeżdżać i karność utrzymywać. W ustawach więc naszych częste znajdujemy przepisy, na synodach zakonnikom podawane, stosunek ich do biskupów określające. Kościoły parafjalne, należące do duchowieństwa świeckiego, synody zabraniają oddawać zakonnikom (synod r. 1643 tit. Incorpor. eccl. paroch.); włóczących się bez pozwolenia przełożonych i od klasztoru do klasztoru podróże odbywających, nakazują biskupom wtrącać do więzienia i do klasztorów odsyłać, a tych, którzyby takich do swych klasztorów przyjmowali, suspensą karać (Const. prov. lib. 5 c. 19 p. 363); z przełożonymi klasztorów żebrzących znosić się o liczbę zakonników, aby tyle tylko było, ile wyżywić się może (l. c. lib. 4 tit. de privil. et exces. privil. p. 317); opatom i przełożonym, prawnie wybranym, powinni chętnie udzielać benedykcji (l. c. lib. 1 tit. de abbat. elect. p. 58 i 61); po śmierci ich, łącznie z przeorem klasztoru ma wybrać administratora z grona swej kapituły, i czuwać, aby dobra klasztorne w całości i dochody wszystkie dostały się następcy (synod 1634 c. 15 de abbat. vacant. i konst. 1588 r. Vol. leg. II f. 1221 tit. O opactwach); powinni zwracać uwagę, aby opaci, przełożeni i ksienie, wsiów i dóbr klasztornych nie pozbywały w obce ręce, a utracone starali się odzyskać, w przeciwnym razie, choćby byli exempti, mogą być przez biskupa wyklęci i złożeni z godności (l. c. lib. 3 de reb. eccl. non alien. p. 167). W r. 1511, za króla Zygmunta I, wyszło postanowienie, aby biskupi przejrzeli przywileje zakonów, a jeśli nie będzie wzmianki, że sami tylko Niemcy mają być przyjmowani, tam biskupi powinni dołożyć starania, aby odtąd bez różnicy, tak Niemcy jak Polacy, wstęp mieli (Vol. leg. I 377 De polonis...); toż samo co do opatów, aby raz krajowiec, drugi raz obcy był wybierany (r. 1539 Vol. leg. I f. 547 de abbatib.). Jeśli zaś samym tylko cudzoziemcom służył przywilej, biskupów troskliwości zostawiono, aby i Polakom wstęp otworzyli. Gdyby na opata nie było zdolnego szlachcica, można wybrać plebejusza, ale o tém biskup powinien zawiadomić króla (statut r. 1538 l. c. f. 521 tit. de abbatib.). — e) Biskup powinien nietylko na duchowieństwo, ale i na lud zbawienny wpływ wywierać; zgodę, pokój i jedność utrzymywać; sieroty, wdowy, ubogich mieć w opiece, bronić ich i sprawiedliwość wymierzać; łagodność pasterską okazywać (z sob. tryd.), lud pozbawiony kościołów i pasterzy, przyłączać do pobliskich parafji, i proboszczom część dochodów tych kościołów naznaczać. Przybywając do którejkolwiek djecezji w prowincji