Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.2 404.jpeg

389

Biskupi w Polsce.

by w przyszłości o nie się upomnąć; proboszczom zaś i innym kapłanom i dochodów wyzutym, dać u siebie przytułek, odzienie i pożywienie (l. c. pag. 73). Pozwy wysłać i innych prawnych środków użyć mają przeciwko szlachcie krzywdzącej księdza w dochodach, a to bez względu na osoby; w przeciwnym razie beneficjat może udać się z użaleniem do metropolity (synod r. 1621 c. 2 de jurisd. spirit.). Owszem, swym obrońcom i plenipotentom powinni zlecić obronę ubogich plebanów (synod r. 1589); ztąd synod r. 1561 nakazuje biskupom mieć biegłych obrońców na swych dworach i przy trybunale (synody r. 1607 i 1643), aby odzyskiwali dziesięciny, czynsze i t. p. dla ubogich plebanów. — B. Obowiązki biskupów w Rzeczypospolitej. a) Do najznakomitszych obowiązków, jakie biskupi pełnili w kraju, należy ich urząd senatorski. Monarchowie polscy zawsze przy boku swym mieli prałatów i baronów, czyli senatorów duchownych i świeckich, aby zasięgać ich rady w mniejszych rzeczach, gdyż większe do sejmów należały. Łubieński St. (Opera f. 289) utrzymuje, że pierwiastkowo sami tylko biskupi należeli do rady królewskiej, czemu jednak wielu pisarzy przeczy (Hartknoch p. 437; Lengnich p. 227). To pewna, że duchowni senatorowie mieli zawsze pierwsze miejsce, siedząc po obu stronach tronu, o co powstał spór w r. 1506 za króla Aleksandra, gdy świeccy panowie domagali się, iżby jednę stronę całą im zostawiono, a po drugiej aby zasiadali duchowni. Lecz biskupi obstawali za dawnym zwyczajem, co też król poparł i tak spór załatwił, że po lewej ręce dwóch tylko biskupów (krak. i pozn. lub wileń. na przemian zasiadać miało, a przed nimi arcybiskup lwowski (Bielski Kron.), po prawej stronie króla zasiadał arcybiskup gniez., za nim biskupi kujawski, wileń. lub poznański (ustępując sobie naprzemian pierwszeństwa), płocki, warmiński i łucki (również ci na przemian), przemyski, żmudzki, chełmiński, chełmski, kijowski, kamieniecki, inflancki i smoleński; w ogólnej więc liczbie senatorów 136, było arcybiskupów dwóch, biskupów 15. W r. 1775 ubyło w senacie czterech biskupów. Mianowany biskup nie zasiadał w senacie, dopóki przez Papieża nie był potwierdzony; podobnież z jednego biskupstwa na drugie przechodząc, nie wpierw zajmował w senacie wyższe miejsce, aż bullę translationis otrzymał. Nominowani senatorowie świeccy, lub duchowni, powinni byli złożyć zaraz przysięgę królowi i rzeczypospolitej (forma jej u Herburta V. Jurament. i Statut r. 1505 Vol. leg. I f. 335), duchowni na św. Ewangelję, a świeccy na krucyfiks. Ponieważ senatorowie zasiadali na sądach królewskich i wydawali wyroki, więc po słowie avertam, dodawali w przysiędze: et in judicio juste sententiam dicam (Konst. 1588 Vol. II f. 1221). Obowiązani bywać na sejmach i sejmikach, tam ze szlachtą artykuły spisywać i przywozić je na większe sejmy (Konst. r. 1565 Vol. II f. 677); biskupi za nieobecność płacili 40 grzywien, świeccy więksi 20, a mniejsi, jak kasztelanowie drugorzędni, po 10 grzywien. Konstytucje synodalne naznaczają kary tysiąca grzywien na biskupów nieprzyjeżdzających na sejmy i sejmiki, chyba gdy nieobecność swą na synodzie prow. usprawiedliwią (lib. 5 c. 13). Ponowiły następne synody, jako to r. 1621 (c. 2 de immun. eccl.), i r. 1634 (c. 10). Cel prawa był ten, aby na sejmach nie postanowiono coś przeciwnego wolnościom kościelnym. Ztąd synod r. 1551 upomina biskupów, aby gorliwiej bronili praw kościelnych i zakonów; przywodzi na pamięć dawnych biskupów, którzy zdrowiem i życiem zastawiali się za całość swo-