i tym sposobem powstał pokój Boży, w właściwém znaczeniu wieków średnich. Korzystały wprawdzie z ciągłego pokoju osoby bezbronne, księża, zakonnicy, zakonnice, pielgrzymi, kupcy, kobiety, rolnicy, z tém wszystkiém, co z uprawą roli ma związek; co do innych zaś, a mianowicie rycerstwa, akwitańskie duchowieństwo postanowiło (1041 r.), że wszelkie zbrojne rozprawy mają ustawać od zachodu słońca każdej środy do wschodu słońca w poniedziałek (Glaber Rodulph. V). Synod w Klermoncie (1095 r.) rozszerzył pokój Boży na czas od adwentu do Trzech Króli i od postu wielkiego aż do ósmego dnia po Zielonych Świątkach, następnie dodano święta Matki Boskiej, św. Jana, śś. Piotra i Pawła i inne (Gonzalez Tellez, De treuga et pace). Popierana przez Papieży instytucja Bożego pokoju szybko upowszechniła się, oprócz Francji, we Włoszech i Anglji: Odilo z Clugny i Richerius z Verdun gorliwie pracowali nad jej rozpowszechnieniem; w Niemczech zaprowadzono także Boży pokój, który tu wszakże połączył się z tak nazwanym ogólnym pokojem publicznym (allgemeiner Reichsfriede). — Kościół nie ograniczał się zalecaniem Bożego Pokoju, lecz używał wszelkich środków, jakie miał w swej mocy, ku skutecznemu jego przeprowadzeniu; wszyscy wierni, po dojściu do dwunastu lat życia, składali przysięgę zachowywania Treugam Dei, ścigania wichrzycieli porządku; kto świadomie naruszał Boży pokój, ten stawał się winnym krzywoprzysięztwa i ulegał ekskommunice, a niekiedy nawet karze na majątku i życiu. Biskupi obowiązani byli wymierzać kary ustanowione, bez względu na stanowisko winnych (c. 1 X De treuga et pace). Monarchowie, książęta i lud mieli wspierać duchowieństwo, gdyż w przeciwnym razie ulegali interdyktowi. — Tym sposobem zapobiegano szerzeniu się krwawych rozterek; uciśnieni i niewinni, nauki i sztuki, tylko w pokoju mogące kwitnąć, znajdowały schronienie w Kościele, przed którego powagą zarówno potężni jak i słabi czoła uchylali. Pomimo to, przepisy kościelne często były gwałcone, w skutek czego niektórzy biskupi występowali przeciwko instytucji pokoju Bożego, jako prowadzącej do krzywoprzysięztwa i lekceważenia religji. Gdy czasy się uspokoiły, a w skutek tego powaga sądowa nabrała siły i znaczenia, zniknęła zwolna sama przez się instytucja pokoju Bożego. — Cf. Waechter, Beitraege zur deutschen Geschichte, 1845; Stenzel, Geschichte Deutschlands unter den fraenkischen Kaisern, 1827. (Kober). J. N.
Brachium saeculare. Tak się nazywa w prawie kanoniczném władza świecka, wtedy gdy przychodzi Kościołowi w pomoc, celem wykonania jego wyroków, lub gdy jej Kościół winnego, a swej jurysdykcji podległego, do ukarania odstępuje. Z woli Chrystusa obiedwie władze, duchowna i świecka, winny się wzajemnie wspierać, w celu utrzymania pokoju i szczęśliwości doczesnej spółeczeństwa, oraz dusz zbawienia; a jakkolwiek z prawa Bożego są one oddzielne i od siebie niezawisłe, przecież jedna pomocy drugiej wzywać i udzielać jej może i powinna. Ztąd Kościół, nie mogąc podległych swej jurysdykcji poprawić duchownemi karami, w moc swego prawa (cap. Cum non ab homine 10 X de Judiciis 2, l), pozbawiwszy ich przywilejów duchownych za wielki występek, oddawał do ukarania władzy świeckiej, aby poprawa, nie osiągnięta środkami duchownemi, użyciem kar cielesnych osiągnąć się dała, jak mówi Cap. Princeps 20 cs. 43 q. 5: ut quod non praevaleat sacerdos efficere per doctrinae sermonem, potestas hoc impleat per disciplinae terrorem. Oddawać zaś nakazują kanony wła-
