Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.2 632.jpeg

615

Bruno.

cym potworem (Spaccio de la bestia trionfante, Lond. 1584), djalog w stylu Lucjana, jest szyderczym paszkwilem przeciwko religji i należy do tych utworów Brunona, które mu zjednały największą wziętość u jednych, a najgłębszą pogardę u drugich. Szydząc z prawd objawionych, usiłował on wszakże, z pomocą panteizmu, najważniejsze pytania świata i życia rozwiązać. Pierwsze z tego rodzaju były Biesiady popielcowe (La cena de le ceneri, Lond. 1584), w których absurdami zaciemnia systemat Kopernika. Panteizm Brunona wyraźnie już występuje w dwóch następujących dziełach: De la causa, principia ed uno, Wenecja (Londyn) 1584, i De l' infinito, universo e mondi, Wenecja (Londyn) 1584. Napisawszy kilka jeszcze pomniejszych broszurek, należących dziś do osobliwości bibljograficznych (Cabala del Cavallo Pegaseo; L'asino Cillenico, Lond. 1585; Degli heroici furori, 1585; Figuratio Aristotelici physici auditus, 1586), pomimo poklasków odbieranych w Anglji, przeniósł się ztamtąd do Paryża. Tu z taką gwałtownością wystąpił przeciwko filozofji Arystotelesa, że obawiając się skutków ogólnego przeciwko sobie rozjątrzenia, 1586 wyniósł się do Wittenbergi. Jakkolwiek Bruno nie przeszedł na protestantyzm, bezwstydne wszakże oszczerstwa, miotane przez niego na Kościół i Papieża, zjednały mu względy luterskich teologów. Pozwolono mu miewać lekcje matematyki, fizyki i filozofji. Wydawszy kilka traktatów o metodzie Rajmunda Lullusa (De lampade combinatoria Lulliana, Wittemb. 1587; De progressu et lampade venatoria logicorum, t. r.; Acrotismus seu rationes articulorum physicorum adversus peripateticos Parisiis propositorum, 1588) i powiedziawszy 8 Marca 1588 publiczną „mowę pożegnalną” (Oratio valedictoria ad auditores in academia Vitebergensi, w Heumann'a, Act. philos. cz. II s. 407), pełną potwarzy na Kościół i uwielbienia dla Lutra i protestantów, przeniósł się do Pragi. Tu nowe wydał dzieło o systemacie Lullusa (De specierum scrutinio et lampade combinatoria Raym. Lulli, 1588) i inne przeciwko filozofji Arystotelesa (Articuli centum et sexaginta adversus mathematicos et philosophos, 1588); lecz w Pradze B. nie mógł także długo pozostać. Przeniósł się do Brunświku, pod opiekę książąt Juljusza i Henryka Juljusza, którzy wyznaczyli mu pensję i dali nauczycielstwo w m. Helmsztadt. Jedynym owocem jego pobytu w Helmsztadzie była mowa żałobna, na śmierć księcia Juljusza (Oratio consolatoria, habita in acad. Julia, Helmst. 1589). Pomimo względów, doznawanych od ks. Henryka, Br. porzucił swoje miejsce i w następnym roku przeniósł się do Frankfurtu. Tu ukazały się, oprócz jednego jeszcze traktatu o metodzie R. Lullusa (De imaginum, signorum et idearum compositione ad omnia inventionum, dispositionum et memoriae genera, 1591), ostatnie Brunona rozprawy filozoficzne (De Triplici, Minimo et Mensura, ad trium speculativarum scientiarum et multarum activarum artium principia, 1591; De Monade, numero et figura liber consequens, quinque de Minimo, Magno et Mensura; item de Innumerabilibus, Immenso et Infigurabili, sive de Universo et Mundo, 1591 i 1614). Ostatnie należy do najważniejszych dzieł Bruna, pisane jest hegzametrem i objaśnione obszernym komentarzem. Nim dzieła te wyszły na świat, został Bruno, z niewiadomych nam przyczyn, z Frankfurtu wydalony. Dogodniej mu byłoby teraz osiedlić się w Brunświku, gdzie książe Henryk Juljusz do łaski swojej chętnieby go przywrócił, albo zamieszkać w inném jakiem mieście, niż powracać do Włoch, na których obyczaje i religję tyle złości i potwarzy wylał. Pomimo to, w skutek nieznanych