Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.3 611.jpeg

601

Cystersi w Polsce.

ru, inni uroczystego przeprowadzenia ich i t. p. za epokę fundacji. Zdaje się, że data 1111 r. jest mylną. Annales Cistercienses (ap. Winter, Cistercienser I 303) podają, że w Jędrzejowie r. 1146 (inne kodeksy 1149) założone opactwo, 21-a filja Morymundu. W Annales Polon. (ap. Pertz, Monum. Germ. 19, 625) czytamy: „An. 1139 claustrum in Andrzeów edificatur,“ a w Annal. cracov. compilati (ap. Pertz, ib. s. 590) pod r. 1149: „Abbatia fundatur in Andreov.“ Z niego wzięto zakonników do klasztorów później fundowanych: w Szczyrzycu (w djec. krak.), Rauden i Jemielniku na Szląsku. Należały do niego prepozytury: Złotniki, Cierno, Oksa. W r. 1808 mieszkało w klasztorze jędrz. osób zakonnych 36. Zniesiony r. 1817. Szczegóły historyczne do dziejów tego opactwa ma: Starowolski, Vita et miracula servi Dei Vincentii Kadłubkonis, Crac. 1642, od str. 5—64; Długosz, Liber beneficiorum vol. III p. 361—375; Ant. Zyg. Helcel, O klasztorze jędrzejowskim i będącym tam nagrobku Pakosława, kasztel, krak., stronnic 106. Jest to odbitka z tomu I Rocznika Towarz. nauk. krak. z r. 1852; streścił Sobieszczański, w Encykl. pow. większej t. XII 360. — 2. Ląd, v. Lęd (Lenda, v. mon. Landense), dawniej Liwida, nad r. Wartą, w archid. gniezn., dziś w djecezji kaliskiej. Miejsce, na którém stoi klasztor, zwało się niegdyś Kamień. Klasztor ten w r. 1145 założył Mieczysław Stary (u Muczkowskiego, Codex. diplom. Reg. Polon. t. I, są dwa dokumenty fundacyjne tego klasztoru, jeden pod r. 1145, 2-i pod r. 1150) na pamiątkę zwycięztwa odniesionego nad bratem Władysławem, ks. krak., który chciał mu odebrać dzielnicę. Przeznaczył go głównie dla mnichów z Kolonji przybywających, przez wdzięczność za dobre u nich przyjęcie w czasie swego pobytu za granicą. Pierwsi zakonnicy przybyli z klasztoru Altenbergen (de Bergis, mon. Veteris Montis) pod Kolonją. Annales Cisterc. n. 278, 379, 511 (ap. Winter op. c.) podają rok założenia Lędu 1145—1152. W krótce po założeniu kapituła jeneralna wydała postanowienie, żeby klasztor lędzki podlegał opatowi łeknowskiemu (1191); lecz, na prośbę fnndatorów, odwołała to postanowienie r. 1193: „Duci Poloniae rescribatur, quod petitio sua de non destruenda abbatia de Landes conceditur ei.“ ap. Winter III 205, 207. Od pierwszego opata Henryka do r. 1551 nieprzewanym porządkiem 27 opatów kolończyków klasztorem rządziło. Fundację potwierdził Honorjusz III r. 1221. Koadjutor i przeor lędzki na kapitulę jeneral. r. 1738 wnieśli prośbę, aby ich klasztor miał pierwszeństwo w prowincji, przed opatem jędrzejowskim, co mu też przyznano tymczasowo, dopokąd na kapitułę prowinc. nie przywiozą swych dokumentów, okazujących dawniejszą erekcję. Kapituła lędzka r. 1740 poleciła tę rzecz opatowi przemęckiemu. Tymczasem Leski, w wydanych przez siebie Statutach, własnowolnie klasztor jędrz. położył na pierwszém miejscu, o co skarżono się na kapit. prow. 1750 i spór do jenerała odesłano, a lędzkiemu pierwszeństwo naznaczono do zapadnięcia ostatecznego w tej sprawie wyroku. Do Lędu należały prepozytury: w Lądku i Zagurowie, oraz kilka probostw. W r. 1808 było osób zakonnych 33. Suprymowany r. 1819. Oddany kapucynom r. 1850, lecz i ci zniesieni r. 1864. Opactwo to opisane w Pamiętniku rel. moral. t. X 518, t. I str. 5 (serja II z r. 1858), w Dzienniku warsz. r. 1851, Tygodn. illustr. r. 1862. Baliński i Lipiński, Staroż. Pol. I 168. Niektóre dokumenty do tego klasztoru ob. w Bibliotece warszaw. r. 1870 t. IV. — 3. Wągrowiec (mon. Vangrovecense)