zawierają się exorcyzmy. Poświęcany otrzymuje przez to, podług słów Pontyfikatu, władzę wkładania rąk na energumenów, tak chrzczonych jak i katechumenów. Prócz tego exorcysty obowiązkiem jest, przy rozdawaniu Kommunji, robić miejsce przystępującym do Kommunji i wodę przy Mszy świętej podawać.
Exorcyzm (z greckiego ἐξορκισμιος — zaklęcie, od ὄρκος — przysięga) jest to uroczyste zaklęcie czarta, uczynione w imię Trójcy Przenajświętszej, a osobliwie w Imię Jezusa Chrystusa, aby nie szkodził ludziom-Powszechna jest teologów nauka, oparta na Ojcach śś. i odwieczniej praktyce Kościoła, że zły duch do każdego stworzenia boskiego, w celu szkodzenia zbawieniu naszemu, przyczepić się może. Otoż, dla odpędzenia szatana i jego zasadzek, Kościół exorcyzmuje i poświęca różne rzeczy. W trzech mianowicie razach Kościół to czyni: przy wypędzaniu czarta z opętanych (ob.), przy katechumenach (ob.) i przy poświęcaniu niektórych przedmiotów, jak soli, wody, oliwy. Exorcyzm w słowach swoich zawiera albo prośbę do Boga o oddalenie zasadzek szatańskich, albo też rozkaz do djabła, ażeby ustąpił. Niekiedy też to zaklęcie, podług nauki Suareza, może się wprost odnosić do nierozumnych stworzeń: nie dla tego, ażeby one ten rozkaz pojmowały, ale że Pan Bóg da im skuteczność na to zaklęcie, tak, jako Chrystus (Mat. VIII 26) rozkazał wiatrom i morzu, i stało się uciszenie wielkie. Skuteczność exorcyzmów zależy nie od samego exorcyzmu, jak w sakramentach, ale od exorcyzmującego (ex opere operantis), jak w ogóle w sakramentaljach (ob.), do których i exorcyzmy się liczą: za dowód służy odpowiedź Chrystusa, dana jego uczniom, dla czego djabła z opętanego wyrzucić nie mogli (Mat. XVII 20); lubo i to prawda, że same słowa tych zaklęć, przez Kościół postanowione, mają w sobie moc pewną. Prywatnie exorcyzmować może każdy wierny, uroczyście zaś tylko słudzy Kościoła na to ustanowieni i za wyraźnem pozwoleniem biskupa. Cf. S. Liguori, Theol. moral, lib. 3, 193, App. ad n. IV. Formy i ocenienienie exorcyzmow zawierają się w Rytuale i Pontyfikale. Cf. art. Energumeni. X. S. J.
Exorta (exhortatio), napominanie, ztąd przemówienie pogrzebowe, napomnienie religijne, nauka upominalna; słowem, każde przemówienie religijne, okolicznościowe, exortą się zowie. Mówca uderzony ważniejszą chwilą, wypadkiem niepospolitym, dobrawszy tekst jaki, albo i bez tego, w kilku wybitniejszych punktach przemówienie swoje zestawia, a potém krótko i jędrnie do rozumu i serca słuchaczów przemawia, żeby ich przekonać o ważności tego zdarzenia i skłonić do przyjęcia nauki z niego płynącej. Kończy króciutką modliwą, życzeniem, błogosławieństwem. Mowa potoczysta i energiczna, życzliwością i współczuciem zaprawna, najprędzej cel exorcie przyniesie; długie i ciemne wywody chybią. Exortą się też nazywają modlitwy, odmawiane nad chorymi, stawionymi w kościele. Rytuał rzymski ani nasz piotrkowski nie dają na to osobnej formy i ceremonji, lubo wkładanie rąk na chorych upoważnia Ewangelja św. (Mar. XVI 18). Ks. Rzymski w Wykł. obrzęd. twierdzi, że „dzieje się to za zezwoleniem Pawła V, Papieża“, a rytuały z apokryfami podają formy, p. t. Impositio manuum sacerdotis super aegros infantes, i Imp. man. super aegros adultos. Ta exorta musiała być brana za jedno z exorcyzmami (ob.), gdy i dziś, mianowicie w chorobach konwulsyjnych, dorosłych i dzieci, o exorty nad niemi proszą. Na Litwie szczególniej ma to miejsce i trudnoby
