5, 34. 23, 6). Ku P. Jezusowi, ponieważ często wyrzucał im obłudę i inne występki (Mat. 23, 13—29. 15, 14. Mar. 7, 8), powzięli zaciętą, nienawiść. Wobec ludu wystawiali Go jako mającego spólnictwo z czartem (Mat. 9, 34. 12, 24. Mar. 3, 22. Luc. 11, 5), jako oddanego obżarstwu i pijaństwu (Mat. 11, 19); gdy nie mogli siłą przeszkodzić Jego nauczaniu (Mat. 12, 14. Joan. 7, 32), obrzucali szyderstwem (Luc. 16, 14). Pomimo, że upornie odrzucali naukę P. Jezusa (Mat. 21, 45), wśród tłumów jednak chodzili za nim i zadawali różne pytania podstępne, żeby mieć przytém dowód przeciwko Niemu (Mt. 22, 15. Luc. 11. 54. 14, 1. Joan. 8, 3). Aczkolwiek nienawidzili saduceuszów i herodjanów, przecież łączyli się z nimi, żeby wspólnie mogli oskarżyć Go, jako nieprzychylnego rządowi (Mat. 22, 16. Mar. 3, 6. 12, 13. cf. Mat. 22, 34). Oni głównie występowali z oskarżeniami w obec Piłata (Mat. 27, 62) i nastawali o śmierć P. Jezusa. Po Zesłaniu Ducha św., wprawdzie wielu far. ochrzciło się, a!e i ci nawet stali się zarodem sekt żydowsko-chrześcjańskich (judaizautes. Act. 15, 5). Epitety więc, jakiemi ich obdarzał św. Jan Chrz. i P. Jezus, nazywając ich „plemieniem jaszczurczém“ (Mat. 3, 7. 12, 34. cf. Luc. 3, 7), „pokoleniem złośliwém i cudzołożném“ (M at. 12, 39) i t. p., były aż nadto zasłużonemi. W czasach Chrystusa dzielili się na kilka szkół, między któremi znaczniejsze były: Hillel’a i Szammaj’a. Hillel, z Babilonji do Jerozolimy przybyły, pozyskał tak wielką sławę, że go później stawiano obok Ezdrasza, jako wznowiciela prawa. Zasługa jego polegała właściwie na tem, że przez łagodne tłumaczenie prawa i tradycji faryzejskich ułatwiał ich zachowanie. Hillela antagonista Szammaj obstawał za ścisłem, literalném prawa zachowaniem. Jako charakterystyczny rys jego wyobrażeń podają, że gdy córka jego powiła dziecię w święto namiotów, on przedziurawił dach nad pokojem położnicy, aby nowonarodzony wnuk jego mógł zadosyć uczynić prawu. Szkoła jednak jego tę miała zasługę, że walczyła pko niemoralnemu hillelitów tłumaczeniu prawa, w kwestjach tyczących najważniejszych obowiązków życia. Tak np. usprawiedliwiali oni częste wówczas rozwody u żydów objaśnieniem, że „ohydna czynność“ (Deut. 24, 1), z powodu której mógł mąż dać żonie pismo rozwodowe, znaczyła wszystko to, co się mężowi nie podoba w żonie; dla tego mógł ich zdaniem mąż pozbyć się żony, gdy ta mu w kuchni potrawę przypaliła, a nawet, jak dodaje rabbi Akiba, gdy inną piękniejszą znalazł kobietę. Szammaj zaś przez te słowa prawa rozumiał grzech nieczysty. Ale rygoryzm tej szkoły nie podobał się późniejszym żydom. Bat-Kol, głos z wysokości, podług zapewnienia rabinów, na korzyść hillelitów rozstrzygnął spór dwóch szkół, których zwolennicy niekiedy krwawe nawet pomiędzy sobą staczali bijatyki. Talmud wymienia różne frakcje faryzeuszów, odpowiednio do ich zewnętrznego zachowania się w życiu (cf. Lightfoot, Hor. hebr. et talm. ad Mt. 3, 7). Cf. J. Trigland, Trium scriptor. de 3 Judaeor. sectis syntagma, Delft 1703; ztąd rozprawa o ff. w Ugolini Thesaur. t. XX; rozprawy o tymże przedmiocie J. Schmid’a i H. Opitza także w Ugolin. l. c.; J. Wellhausen, Die Pharisaer u. Saducaer, eine Untersuchung zur inneren jüd. Geschichte, Greifswald 1874 in-8 s. 164.
Fastidius bp brytański w pierwszej półowie V w., znany z pisma, chwalonego przez Gennadjusza (De vir. illustr. c. 57), a będącego jednym z niewielu pomników piśmiennych pozostałych ze starobretońskiego Ko-
