panji Filip III r. 1609. Ferdynandowi jednak i Izabelli należy się właściwie zasługa zwalczenia monarchji mahometańskiej, zasługa, którą uznała Stolica Apost., przyznając im tytuł katolickich, los reyes catolicos, pod jakim też królewska ta para znaną jest w historji. Zdobycie Granady tak uradowało Izabellę, iż w uniesieniu zadowolenia poleciła wydać Krzysztofowi Kolumbowi trzy okręty, o jakie dotąd nadaremno prosił, w zamiarze poszukiwania nowego świata. Granada została stolicą arcybiskupią, a pierwszym jej arcybiskupem został Ferdynand de Talavera, dotychczasowy spowiednik królowej, w którego miejsce Izabella powołała Ximenesa (ob.), tegoż samego, który później jako prymas Toledo, kardynał i minister stanu, wywierał tak ogromny wpływ na sprawy kościelne i polityczne, na nauki i sztuki w Hiszpanji. Umierając w r. 1504, Izabella pozostawiła trzy córki, z których najstarsza Joanna wydaną została za Filipa Pięknego, syna cesarza niemieckiego Maksymiljana, księcia niderlandzkiego. Była ona prawem sukcesji królową kastylską; Izabella jednak rządcą królestwa mianowała męża swego Ferdynanda. Zrzekł się on wszakże tej rejencji na rzecz Joanny 1506 r., zwłaszcza gdy do Aragonji przybył mu w r. 1505 Neapol. Gdy jednak, po śmierci męża swojego Filipa (1506 we Wrześniu), dumna królowa Joanna, dotknięta cierpieniem melancholji, dostała pomieszania zmysłów, Ferdynand przyjął na nowo rejencję Kastylji, którą sprawował do śmierci w r. 1516. Wówczas to Ximenes, który już pierwej, za panowania Izabelli, Ferdynanda i Filipa, miał przeważny wpływ na sprawy państwa, został rzeczywistym rejentem Kastylji i zawiadywał nią do jesieni 1517 r., t. j. do czasu, gdy przybywający z Belgji Karol V objął w niej władzę najwyższą. Nie ulega wątpliwości, iż F. był monarchą znakomitych przymiotów, przezorny, roztropny, waleczny, lecz przytém wszystkiém był podstępny, chciwy absolutnej władzy, w polityce nikt mu nie dorównał w machiawelizmie, a i w życiu domowém nie był bez winy. Najgłówniejszą dźwignią jego absolutnej władzy była inkwizycja (ob.), którą ustanowił w Hiszpanji i której zatwierdzenie wyzyskał podstępnie od Papieża Sykstusa IV roku l478. Okazując zewnętrznie wielką gorliwość i przywiązanie do Kościoła katolickiego, Ferdynand był w gruncie serca nieprzyjacielem swobód kościelnych i chciał, aby Kościół słuchał jego woli. Ztąd to groził on r. l509 karą śmierci każdemu, ktokolwiek poważyłby się ogłosić bullę papiezką, wydaną przeciw inkwizycji hiszpańskiej i nie wstydził się mianować sześcioletniego pobocznego swego syna arcybiskupem Saragossy, ma się rozumieć tylko co do majętności kościelnej (in temporalibus). Cf. Prescott, Gesch. Ferdinands u. Isabella’s aus dem englischen, Leipz. 1842, 2 t. (Hefele). A. B.
Ferdynand I, cesarz rzymski (niemiecki), z domu Habsburgów , był synem Filipa I, króla Kastylji, i młodszym bratem Karola V; uro. r 1503; po śmierci swojego dziada cesarza Maksymiljana I r. 1519, na mocy ostatniego jego rozporządzenia, odziedziczył jego rodowe posiadłości austrjackie, sładające się z pięciu księstw, z których Maksymiljan zamierzał utworzyć dla niego królestwo Austrjackie, do czego jednakże nie przyszło. Dla powiększenia swojego państwa, Ferdynand połączył się podwójnym związkiem małżeńskim z panującym naówczas w Węgrzech i Czechach domem Jagiellońskim: sam zaślubił r. 1521 siostrę króla Lu-
