deł przyprowadziło go do innego przekonania tak, iż poprzednie zdanie swoje o F. II odwołał (w Revue des quest. hist., Paris 1868 t. IV s. 619). Dziś, kto chce sądzić o F., musi przedewszystkiem opierać się na dokumentach wydawanych przez Gachard’a, jeneralnego dyrektora archiwów belgijskich: Correspondance espagnole de Philippe II avec ses agents dans les Pays-Bas (Bruxelles 1848—61, 4 v. in-4; są tu korrespondencje od 24 Listop. 1558 do 11 Paźdz. 1576 r., wykazujące stosunek F’a II względem Niderlandów); do tego samego przedmiotu odnoszą się: Correspondance franç. des gouverneurs generaux des Pays-Bas, avec Phil. II; Recueil des actes des états géneraux de 1576—1582 (Bruxelles 1861—66, 2 v.); Correspondance de Marguérite de Parme (ib. 1867 t. I; Małgorzata była siostrą F’a II i wielkorządczynią Niderlandów); Rélations des ambassadeurs vénitiens sur Charles V et Phil. II (1855). Do lepszych dzieł pomocniczych pod tym względem należą: Koch, Untersuchung über d. Empörung u. Abfall d. Niderlande von Spanien, Leipz. 1860; Holzwarth, Der Abfall d. Niederlande, Schaffhaus. 1865; cf. Historisch-politische Blätter, t. IV s. 193, 269. Do poznania stosunków F’a względem samych Hiszpanów ob. Pidal, Philippe II, Antonio Perez et le royaume d’Aragon, par le marquis de Pidal, trad, de l’espagn. par M. Magnabal (Paris 1867, 2 v.); cf. Gachard, Don Carlos et. Ph. II, 2-e wyd. Paris 1867. Był F. miłośnikiem sztuk i nauk. Założył stolicę Hiszpanji w Madrycie; zbudował wspaniały pałac Eskurialu. Za jego to czasów przyszły nauki i literatura do wysokiego rozkwitu. Wtedy to żył Cervantes, autor Don Quichota, Lopez de Vega i Calderon. W tym czasie żyli najznakomitsi teologowie: Suarez i Velasquez. Niemniej jego panowanie uświetnione zostało życiem wielu znakomitych świętych, jak ś. Teresa, wskrzesicielka zakonu karmelitanek, ś. Jan od krzyża, św. Piotr z Alkantary, ś. Franciszek Borgiasz i wielu innych. Filip, czując zbliżający się koniec swego życia, kazał przywołać swego syna, następcę tronu, i z nim, jak również z innymi obecnymi, mówił o nadchodzącej śmierci i pogrzebie swoim z takim spokojem , jak gdyby się wybierał na jaką ucztę. Do swojego syna rzekł: „Pragnąłem, mój synu, ażebyś widział, jak kończą królowie tego świata. Bóg ze mnie zdejmuje majestat królewski, aby ciebie nim przyodziać. Za kilka godzin owiną mię w całun śmiertelny i przepaszą mię powrozem. Korona królewska z mojego czoła spadnie: śmierć mi ją wydziera, a daje tobie. Nadejdzie chwila, gdzie i twoja korona również spadnie. Jesteś młodym, jak i ja nim kiedyś byłem. Dni moje były policzone i teraz już się kończą. Bóg i twoje dni policzył i skończą się podobnież. Polecam tobie prowadzić wojnę z niewiernymi, a zachować pokój z Francją“. Poczém spokojnie um. 1598. X. K. R.
Filip II August, król francuzki (1179—1223), syn Ludwika VII, jeden z najprzebieglejszych, oraz najszczęśliwszych w swoich politycznych przedsięwzięciach mocarzy owych czasów, ur. 25 Sierp. 1165. Już r. 1179 ojciec uznał go zdolnym do dzielenia z sobą najwyższej władzy i kazał go koronować w Rheims. Wkrótce potem ożenił się F. z Izabellą z Hennegau, z którą kazał się powtórnie koronować 29 Maja 1180 i z której miał syna Ludwika VIII. Podnieść znowu Francję na ten szczyt wielkości i potęgi, na jakim była ona za Karola W., taki cel założył sobie Filip. Najbliższém jednak zadaniem jego było rozszerzyć, o ile można, włądzę królewską nad lennikami korony, zapewnić jej większy wpływ na
