właściwą naturalną jaką substancją (Forma substantialis in hoc differt ab accidentali, quia f. substantialis facit esse hoc aliquid simpliciter, forma autem accidentalis advenit ei, quod jam est aliquid et facit ipsum esse quale, vel quantum, vel qualiter se habens. Thom. Aq., Comp. theol. opusc. 3 c. 90). Forma przygodna presupponuje więc już w swojej materji formę substancjalną, ponieważ wymaga rzeczywistego jakiegoś przedmiotu, w którymby tkwiła. Ile razy w metafizyce jest mowa o formie bez dodanego przymiotnika, rozumie się zawsze substancjalna. 2) Substancjalne formy są znowu albo materjalne (f. materiales seu inhaerentes), albo samobytne (f. subsistentes). Materjalnemi nazywamy takie, które nie maja żadnego właściwego sobie oddzielnego bytu, które nie są żadną w sobie substancją, ale byt swój i rzeczywistość mają tylko w materji; ztąd, jeżeli zepsuje się substancja, której ona jest formą, przestaje zarazem istnieć i ona. Samobytną zaś formą jest taka forma, która ma własny swój byt i dla tego jest właściwą, przez się bytującą substancją; a zatem być i działać może, choć nie połączona z materją. Tak np. formą materjalną jest dusza zwierzęca (ob. Zwierzę), gdy dusza ludzka jest formą substancjalną. 3) Formy samobytne dzielą się na formy informujące (f. informantes) i na formy oddzielone (f. separatae). Jeżeli formy samobytne z natury swej są przeznaczone do tego, aby połączone były z materją, dla wytworzenia przez jedność z nią istoty trzeciej, to jest jakie? kompozytu substancjalnego, wówczas forma taka nazywa się informującą; jeżeli zaś z natury swej nie jest do tego przeznaczoną, lecz raczej temu przeciwną, wówczas jest formą oddzieloną. Dusza więc ludzka jest formą informującą; aniołowie są formami oddzielonemi. Zastrzegamy wszakże, że te formy oddzielone można formami nazywać tylko w tém znaczeniu o ile są entelechiami, jak i inne formy. W właściwém znaczeniu nazwa formy nie byłaby dla nich właściwą, ponieważ w właściwém znaczeniu pojęcie formy jest współwzględne do pojęcia materji; oddzielone zaś formy jako formy nie mogą się łączyć z materją. Cf. artt. Materja, Natura, Substancja.
Formaria nazywała się w średnich wiekach zakonnica, służąca innym za wróe, co do ścisłości w zachowaniu reguły klasztornej; zakonnik zaś taki nazywał się w klasztorach męzkich formarius.
Formaty, literae formatae, epistolae formatae, nazywają się dzisiaj dokumenty, wydawane wyświęconym przez święcącego ich biskupa, a świadczące o ich prawném wyświęceniu. Niegdyś formaty nazywały się także literae commendatitiae (ob.) i dimissoriae (ob.); wszystkie zaś te świadectwa nazywały się jeszcze epistolae canonicae, ponieważ przez kanony były nakazane; a u greków ἐιρηωικα (pokojowe), ponieważ były znakiem panującej pomiędzy biskupami zgody i jedności.
Formoz (Formosus), Papież (891—896). Był bpem w Porto, go Mikołaj I Pap. r. 866 wysłał do Bulgarji (ob.). Tam taką sobie zjednał miłość, że król Michał wyprawił uroczyste poselstwo do Papieża z prośbą aby mu F’a nadal zostawionp (Baronius ad an, 867, n. 1—3; Mansi Concil. XV 157; XVI 11). Mikołaj nie przychylił się do tej prośby, bo nie było przykładu (w Kościele rzymskim), żeby bp przenosił się z jednej stolicy na drugą; polecił tylko Formozowi z innym legatem udać się w poselstwie do Kpla (Anastas. Bibl. Vita Nicol. I). Tymczasem, zanim F. otrzymał to polecenie, Mikołaj † 13 Listop. 867 r. (Hefele, Con-
