dużywali jego słabości, dał się prowadzić tej partji, która zrobiła go prezydentem zgromadzenia na 15 dni i na minutę ministrem. Był on na dworze człowiekiem uczciwym, który mówi swoje zdanie, ale bez siłu i energji poprzestaje na jękach i płaczu, gdy widzi, że przemagają zgubne dla Kościoła zamysły. Był on jednym z tych ludzi, którzy z obawy hałasu nie śmieją ostrzegać, gdy nieprzyjaciel jest już u drzwi, którzy nawet stają pod jego chorągwią, tém się zasłaniając, że razem z nim idąc przeszkadzać mu będą robić więcej jeszcze złego. Kosztowało go to łez wiele, jakie wszakże wylewał tylko przed przyjaciółmi i to w największym sekrecie. Obawiał się, aby u jakobinów nie dowiedziano się, iż płakał nad nieszczęściami Kościoła. Przyjął on tak zwaną cywilną konstytucję duchowieństwa, a gdy Papież napisał doń, co rozumieć należy o tej konstytucji, list papiezki schował, a pewnie i zniszczył, bo go po śmierci w papierach jego nie znaleziono. Strach tłumaczy wiele, ale sam też potrzebuje tłumaczenia, przedawszystkiém w kapłanie.“ Napisał: Questions diverses sur l’incrédulité, praca ta o niedowiarstwie, choć miejscami zbyt rozwlekła, wszakże bardzo była ceniona i kilkakrotnie wydawana; L’incredulité convaincue par les prophéties, Paris 1759, 3 t. in-12; La réligion vengée de l’incredulité par l’incredulité elle-même, Paris 1772; F. zbija tu niedowiarków własnemi ich sprzecznościami i absurdami ich systematów; La dévotion réconciliée avec l’ésprit, 1704, gdzie wykazuje, jak pobożność zgadza się z nauką, z literaturą i z różnemi formami życia społeczeńskiego; La véritable usage de l’autorité séculière dans les matières qui concernent la religion, Avignon 1782, gdzie dokładnie określa granice, rozdzielające władzę duchowną od świeckiej. Cf. Feller, Biogr, universelle. N.
Francja (la France, czyt. la Frans), nazwisko swoje zawdięcza Frankom; u Rzymian, a nawet dotąd w języku kościelnym nazywa się Gallia, a właściwie Galliae (w liczbie mnogiej); lubo dawniejsza Gallja miała szersze granice od Francji dzisiejszej. Gallja bowiem z czasów rzymskich obejmowała dzisiejszą Francją, Belgję, część Hollandji i Niemiec, Szwajcarję i Sabaudję; granicami jej był ocean Atlantycki, Pyreneje, morze Śródziemne, Alpy i Ren. Rzymianie nazywali całą tę ziemię Gallia transalpina (Gallja zaalpejska); Gallję zaś przedalpejską (G. cisalpina) stanowiły Włochy północne. Do r. 50 przed Chr. Rzymianie obie Gallje całkowicie podbili. Gallowie przyjęli od swych zwycięzców cywilizację, język łaciński i grecki stał się u nich pospolitym, podobnie jak w innych prowincjach rzymskich. Opowiadacze więc wiary chrześcjańskiej mieli pod względem języka ułatwioną ewangelizację. Od czasów ces. Augusta dzieli się Gallja na następne prowincje: Belgica (między Renem, Sekwanną, Marną i Saoną), Lugdunensis, v. Celtica (część środkowa), Aquitania (połud.-zach.) i Narbonensis (połud.-wschod.), do czego zaliczono i Germanję, na zachód Renu leżącą. Djoklecjan r. 297 podzielił Gallję na dwie djecezje cywilne: Galliarum i Viennensis (ob. Mommsen, Mémoire sur les provinces romaines, trad, par E. Picot, w Revue archeolog., Paris 1866 t. XIII i XIV); od Konstantyna W. stanowiła jedną djecezję (prefekturę), podzieloną na 17 prowincji: 1) Belgica prima, ze stolicą Trewir; 2) Belgica II, stol. Reims; 3) Germania I, stol. Moguncja; 4) Germania II stol. Kolonja; 5) Lugdunensis I, stol. Lyon; 6) Lugdunensis II, stol. Rouen; 7) Lugdunensis III, stol. Tours; 8) Lugdunensis IV, stol. Sens; 9)
