łożył Mich. Sintzel: Sämmtliche Werke d. heil. Franz von Sales, Schaffhaus. 1846—48, 4 v. in-8. Pojedyńczych dzieł wydania i przekłady trudno zliczyć. W języku polskim mamy przekłady następujących dzieł ś. F’a: Kazania na niektóre święta i niedziele, przez wizytki kl. warszaw. (Warsz. 1693); Przestroga dla spowiedników, sposób odprawiania pobożnie Mszy ś. etc. (Krak. 1793); Listy duchowne, przez wizytki warsz. (Warsz. 1694; Krak. 1771; ib. 1774); Rozmowy duchowne (Warsz. 1676; Wilno 1764; Krak. 1770); Traktat o miłości Bożej, przez Walerjana Wyszyńskiego schol. piar. (Warsz. 1750; ib. 1751 i 1781); Filotea, przez ks. J. Kaz. Denhoffa (p. t. Droga do życia pobożnego, Krak. 1679, i in. wydania, ob. Jocher, Obr. bibliogr. III s. 54; Estreicher, Bibiiogr. I 511) i przez ks. Aleks. Jełowickiego (ostat. wyd. Warsz. 1872). Do znaczniejszych bjografów ś. F’a należą: Jan Piotr Camus (ob.), Esprit de S. Fr. de S. (ostat. edycja przez Dépéry, Paris 1841, 3 v., dobra bjografja, lecz autor dołączył swoje uprzedzenia przeciw zakonom; po pol.: Duch ś. Franciszka Salezjusza, przełoż. przez wizytki krakowskie, Krak. 1770; ib. 1778); Saint. Fr. de Sales peint par les dames de la Visitation, żywot pisany przez współczesne ś. F’wi wizytki, wydany 1840 r. w Lyon; Maupas (Vie du vén. Fr. d. S.) grzeszy rozwlekłością, zresztą jest wiarogodnym i był jednym z komissarzy apostolskich do procesu kanonizacyjnego; żywot przez niego napisany jest w Oeuvres compl. de S. Fr. de S., wyd. Migne’a; Ludwik de la Rivière, zakonu minimów, żył w ścisłych stosunkach z św. Fr. i miał pod ręką papiery familijne Salezjuszów, ztąd Żywot przez niego napisany (Lyon 1624 i in.) dobrém jest źródłem; S. Joanna Chantal (Tableau de l'esprit de S. Fr. de S., w dziełach tejże świętej). Z nowszych bjografji zalecić można: 1) ks. Baudry, Le véritable ésprit de S. Fr. de S. (Lyon 1846, 4 v. in-8), Abrégé du véritable ésprit de S. F. d. S. (Lyon 1846, 2 v. in-12, streszczenie poprzedniego); Apôtre du Chablais (2 v), Ésprit et le coeur de S. Fr. d. S. 2) Vie de S. Fr. de S. Par M. le curé de Saint Sulpice (4-e cd. Paris 1862, 2 v. in-8), autor tego Żywotu miał pod ręką: akta procesu kanonizacyjnego, będące w Annecy, w archiwum wizytek tamecznych, bjografję ś. F’a, napisaną przez jego synowca, Karola Augusta Salezjusza, zostający dotąd w rękopiśmie zbiór dokumentów, odnoszących się do ś. F’a Sal. i ś. Joanny Chantal, zebrany ok. r. 1762 przez margr. de Cambis, i inne rękopismy i bjografje ś. F’wi współczesne. Ten żywot tłum. na niem. przez J. C. Lager’a: Leben des h. Franz von Sales, nach d. 5 Aufl. übersetzt (Regensb. 1871, 2 v.). W polskim języku bjografję wylicza Jocher (Obr. bibljogr. III s. 430).
Franciszek Xawery, św. (3 Grudnia), apostoł Indji, ur. 1506 w zamku Xavier, u stóp Pirenejów, kilka mil od Pampeluny. Ojcem jego był Jan z Jasso, radca stanu przy Janie, królu Nawarry, a matką Marja Azpilcueta Xaveria, z królewskiego rodu Nawarry (podług innych krewna sławnego doktora Nawarry). Opatrzność obdarzyła go wszystkiemi przymiotami apostoła narodów. Krzepki na ciele, temperamentu ognistego, umysł miał żywy i bystry, wielkiém odznaczał się zamiłowaniem do nauk, energją i nieustraszoną odwagą; młodzieniec najczystszych obyczajów, pełen spokoju ducha i szlachetności w obejściu, dla wszystkich był uprzejmym, łagodnym i ujmującym. Nauki odbył w kollegjum św. Barbary w Paryżu, i już 22 r. życia, z wielkiém powodzeniem, wykładał
