Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 215.jpeg

206 Gniezno. został jedynym pomnikiem dawnej świetności.—4. Kościół metropolitalny, pod tytułem Wniebowzięcia N. M. Panny, przed r. 977 wzniósł Mieczysław I. Kościół tea murowany z kamienia i cegły niezwykłych rozmiarów, w stylu romańskim. Najdawniejszą, jaką kryje pamiątkę pod względem budownictwa, jest grób Dąbrówki, żony Mieczysława; pod względem starożytności—zwłoki tejże Dąbrówki, które w jednem i tem samem miejscu spoczywają lat bez mata 900; pod względem świętości, kościół ten posiada święte zwłoki pierwszego na ziemi Polskiej męczennika św. Wojciecha, które od 99 9 r. tu się przechowują ze czcią a uszanowaniem. Pod względem sztuki, kościół ten posiada spiżowe podwoje, z wyrzeźbioną na nich kroniką żywotu ś. Wojciecha, dar króla Bolesława Krzywoustego. R. 1018 d. 25 Kw. kościół ten Mieczysława, wraz z budynkami i mieszkaniem arcybiskupa, zgorzał zupełnie (Thietmar u Bielów. I 814;obacz także ks. Polkowskiego, Katedra gnieźn. p. 6). Odbudowany przez Bolesława I przed r. 1024, złupiony byl i odarty przez Czechów z bogactw, pamiątek i darów królewskich w r. 10 38. W półowie XIV w. arcybp Jarosław Skotnicki kościół metropolitalny, na dawnych fundamentach Mie-czyslawowego kościoła, odbudował w stylu gotyckim (Kat. gnieź. 15). Z tej budowli Jarosława pozostały dotąd sklepienia całkowite naw bocznych, sklepienie nawy głównej nad chórem i kapitularz dawny. Gdy kościół gnieźn. odbudowany przez Jarosława, był o jednej tylko wieży, arcybiskupi gnieź. i kapituła w XVI w., ku ozdobie swej metropolji, przydali drugą, którą ostatecznie ukończono r. 159 5 (Kat. gnieź. 21). D. 27 Kw. 161 S» pożar, który całe prawie ogarnął miasto, przeniósłszy się na górę Lecha, w gruzy niemal zamienił katedrę. Prymas Wojciech Baranowski, za którego spadło to nieszczęście na katedrę, następca jego Wawrzyn. Gębicki i ostatecznie Maciej Łubieński, wreszcie kapituła metrop. są nowymi fundatorami katedry gnieźn., której restauracja ukończona była r. 1652 (Kat. gnieź. 2 7). Ii. 17 60 d. 2 5 Sierp, nowym, straszliwszym od poprzednich pożarem nawiedzona katedra (Kat. gnieź. str. 31), kosztem głównie prymasa Wlad. Łubieńskiego i kapituły odbudowana, ukończona była ostatecznie w r. 17 90, w stylu rokoko, z pozostawieniom sklepień naw bocznych w stylu gotyckim- Całkowite koszta odbudowania katedry, przez lat 30, wynosiły ogółem 7 50,000 złotych (Kat. gnieźn. 34). Wtem odbudowaniu katedry 14 kaplic, okalających katedrę, z wyjątkiem najnowszej kaplicy, wystawionej przez prymasa Potockiego r. 1722 (Kat. gnieź. 30), tak zrównano i urządzono, że jednym nakryto je dachem miedzianym. Teraźniejszy więc kościół katedralny jest głównie dziełem wieku XVIII, i tylko w niektórych szczegółach zachował ślady starożytności. Zewnątrz uderza powagą i majestatem, wewnątrz pogodą i weselem. Dwie wieże od strony zachodniej, wysokie po 300 stóp, wzniesione są na dawnych po-części fundamentach, a do ich budowy tu i owdzie użyto cegły i kamienia 7. Mieczysławowskiego kościoła. Szczyt dachu miedzianego nad główny nawą, na którym wspaniale błyszczy złoty herb fundatora Wł. Łubieńskiego dochodzi do 160 stóp. Długość kościoła, prócz krużganków i staregt kapitularza, stóp 200; szerokość, nie licząc w to kaplic, 80. Z najcen niejszych zabytków i świętości te zasługują ua uwagę: grób ś. Wojciecha wzniesiony na środku kościoła, na wzór konfessji ś. Piotra w Rzymie zdobi pięknie wykonana srebrna trumna, iprawiona kosztem ks. Wojciech Pilichowicza r. 1661. W skarbcu przechowuje się głowa św. Wojciech