Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 216.jpeg

Gniezno. 207 yr szczerozłotej trumnie, zdobnej wielkiemi szafirami, przerobionej z trumienki ofiarowanej przez Bolesława Krzywoustego. W przysionku świątyni znajdują sig owe sławne spiżowe podwoje, o których była bajeczka, iż są z kijowskiej tak zwanej złotej bramy przywiezione przez Bolesława Chrobrego. Krytyka jednakże stanowczo wykazała, że są wyrobem wieku XII i darem Krzywoustego. Z innych dzieł sztuki są tu dwa cenne bron-zowe nagróbki: Jakóba z Sienna z r. 1480 i Jana Grotha z 1 532. Z nagrobków marmurowych najcelniejszy jest Zbigniewa Oleśnickiego, dzieło Wita Stwosza; Wawrzyńca Gębickiego, Wojciecha Baranowskiego, Andrzeja Olszowskiego, Macieja Drzewickiego i Andrzeja Krzyckiego. Z rzeźby drewnianej, cząstka z stall kanonickich z XV w.,fundowanych przez Jakóba z Sienna, i istniejące w prezbiterjum stalle kanonickie z 1721 r. znakomicie wyrobione. Z ułamków starożytnej rzeźby kamiennej, w przysionku katedry od strony północnej znajduje się tympanon, Chrystus na krzyżu między dwoma łotrami: jest to zabytek niewątpliwie z XIV w., z epoki odbudowania katedry za Skotnickiego; z tejże epoki rzeźby kamiennej są dwa kapitele w kaplicy ś. Andrzeja, gdzie jest mauseolum Olszowskiego, przedstawiające figle żydów z maciorą i prowadzenie wołu na ofiarę. W kaplicy ś. Jana są oddrzwia z łucznikami z tej samej epoki, a na żebrach sklepiennych w bocznych nawach i na kapitelach w tychże żabki i liściaste ozdoby z XIV w., wszystkie też zworniki, spajające żebra sklepień naw bocznych, są rzeźbione: na nich są herby różne, lub znaki kamieniarzy rzeźbiarzy. Z późniejszej nieco epoki są tu pozostałe rzeźby i napisy z dawnego grobowca św. Wojciecha, fundacji Jakóba z Sienna, i tablice erekcyjne kaplicy Bożego Ciała, fundacji Jana ze Sprowy Odrowąża z r. 14 60. W archiwum kapituły metropolitalnej znajduje się 800 dyplomów pargaminowych, z których najstarszy jest z r. 1136. Ostatnim jest bulla Piusa VII De salutu anim. z 1831. Niektóre z tych przywilejów przepisane są w trzy księgi przywilejów, w których też wiele jest takich, których oryginały zaginęły. 30 ksiąg dekretów kapitulnych od r. 14 08 aż do dni dzisiejszych. 7 ksiąg obejmujących nominacje i i:istallacje kanoników od r. 1491 do 1832. Liber Beneficiorum Joaunis de Łaska z 1521, mylnie zwana Visita de Lasco. Nadto, księgi wizyt, rejestrów dóbr, wydatków i t. d. W bibljotece kapitulnej księga Ewangelji z miniaturami. Mszał na pargaminie pisany, a pochodzący z w. X, zwany msza-tem'J. Wojciecha. Nowy Testament na pargaminie, piękne pismo z IX w. Biblja z r. 1414, wedle tradycji, dar Kazimierza Jagiellończyka. Oryginał synodów Mikołaja h. Trąby z r. 1420. Historja Długosza. Mszał należący do Stanisława Karnkowskiego, dar arcybpi Krasickiego. Wiele mszałów, antyfonarzy, do stu różnej treści dawnych manuskryptów i około 20,000 książek. Z różnych wzmianek dochodzimy, że zaginęły tu kiedyś inne szacowne księgi, jak: Biblja darowana przez Kazimierza W., Synody Fulkona, Świnki i Jarosława, Statut Łaskiego, oryginał na pargaminie pisany, i wiele innych cennych zabytków literatury i prawa polskiego. Inne kościoły gnieźn. Kościół ś. Jerzego, na górze Lecha, nieopodal zamku książęcego, obecnie między katedrą a tak zwanemi kolłegjatami, cały z ciosowego kamienia, wystawiony przez Mieczysława I r. 9 65 (ob. wyżej s. 200 ). Kościolek teu od najdawniejszych czasów służył pierwszym książętom polskim za kaplicę zamkową i był od nich stosownie uposażany. Proboszczami tego kościołka za Mieczysława byli prawdopo-