Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 224.jpeg

215 Gnieźnieńskie arcybiskupstwo.—Gnoma. sposobem, odpadły od arcybiskupów gnieźn., wróciły zaś dopiero r. 1240 z tym obowiązkiem, aby każdoczasowy arcybp gnieźn. był kanonikiem płockim, a księciu mazowieckiemu płacił corocznie jedną grzywnę złota (Długosz, Kromer, Damalewicz, Naruszewicz i inni). Za Ziemowita Troj-denowicza, księcia mazowieckiego, r. 1359 odpadła od dóbr łowickich wieś Miedniewice; Kazimierz Jagiellończyk r. 14 63 zniósł zapłatę grzywny złotej do skarbu (oba na to dokumenty oryg. w archiwum gnieźn.). Wymieniać wszystkie późniejsze zapisy, darowizny, kupna i dziesięciny, jakiemi uposażony był kościół gnieźnieński, nie miejsce potemu; ogólnie tylko nadmienimy, że liczba darowizn z każdym dziesiątkiem lat zwiększała się, a z każdem stuleciem zdwajała. W XII lub na początku XIII w. wszystkie dobra kościoła gnieźn. podzielone zostały na dwie części: a/3 zostało przy arcybiskupie, a V- przeznaczył arcybiskup kapitule, 1 tym obowiązkiem, aby z tychże kapituła, a arcybiskup z dóbr swoich 2,3 rocznego dochodu przeznaczali na utrzymanie i potrzeby Kościoła. To prawo w XVI w. arcybp Karnkowski o tyle zmienił, że, w miejsce corocznej składki arcybiskupiej, darował wiecznemi czasy kapitule gnieźn. miasto Kwieciszewo, wieś Goryszewo i sto grzywien pobieranych rocznie z żup wielickich na fabrykę kościoła. Są na to liczne dokumenty w ar-chiw. gnieźn. Przy końcu XVIII w. arcybiskup gnieźn. posiadał dóbr w Polsce całej 2 2 klucze, w tych 9 miast, 20s wsi i 7 2 folwarki. Dobra te, na mocy reskryptu gabinetowego z d. 2 8 Lipca 1 796 r., rząd pruski zabrał na skarb, wyznaczywszy za to rocznej kompetencji arcybiskupowi gnieźn. 30,000 tal., kompetencje te pobierał tylko arcybp Krasicki i Raczyński; dla następcy ich Gorzeńskiego, po nowem ustanowieniu arcybiskupstwa gnieźn. i poznańskiego i połączeniu tychże, skarb wyznaczył tylko 12,000 tal., które i dotąd pobiera arcybp, umniejszone jednak o 3 60 tal., odliczane corocznie, jako podatek dochodowy. 4. Rozległość archidjecezji gnieźn. Za dawnych czasów aż do r. 1 7 9 2 archidjecezja ta, od parafji Waldenburga, położonej na ostatnim krańcu archidjakonatu kamińskiego, aż do parafji Sieciemin, graniczącej z djecezją krakowską, miała przeszło 50 mil długości, a od Rawy, stykającej się z archidjakonatem warszawskim, aż do Pobiedzisk, parafji na granicy djecezji poznańskiej, mil 30 z górą. Oprócz kościoła metropolitalnego gniezn., liczyła kollegjat jedenaście, prepozytur 10, ar-chidjakonatów 8, dekanatów 43, kościołów parafjalnych 900 z górą, klasztorów męzkich 54, żeńskich 7 i dom księży emerytów w Łowiczu, na uposażenie którego arcybp Komorowski przeznaczył rocznej intraty 18,000 zł., a arcybp Łubieński 22,000 i wieś Pilaszków ze wszystkiemi dochodami. Ta największa w ziemiach polskich djecezja, r. 1815 liczyła już 13 tylko dekanatów i 188 kościołów paraf, i filjalnych; r. 1821 bullą De salule animar. przyłączono 3 dekanaty z 37 kościołami, niegdyś do djecezji kujawskiej należące. Granice dzisiejszego arcybiskupstwa gnieźn. i poznań, mieszczą się w obrębie w. ks. Poznańskiego, z wyjątkiem siedmiu kościołów, które do djecezji chełmińskiej należą, natomiast do tych połączonych archidjecezji z dzisiejszej rejencji Kwidzyńskiej należy jeden dekanat, wałecki, liczący 12 kościołów parafjalnych i 29 sukknrsalnycb. Podług ostatnich obliczeń na r. 1874 w obu archidjecezjach jest obecnie 40 dekanatów, 555 kościołów paraf., 158 filjalnych i kapelanji, księży 770, a wiernych 9 68,568. Kościołów katedralnych dwa, kollegjata jedna