Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 313.jpeg

304 G3rz.—Gorzkie Żale. drogie biskupstwo w P o 1 a (czyli Pul, stare Pieta* Julia), którego pierwszym bpem mial być Antoni ok. 49 3 r.; prawdopodobniej jednak byt takim dopiero Wenerjusz, który 501 był na synodzie rzymskim. Bpstwo to było suffraganją Akwilei, od 1753 Udine. Po połączeniu z Pola, oba poddane Wenecji, a od 1830 metropolji GOrz. Najdawniejsi bpi Poli nazywali sig także biskupami Juliae. Obecnie połączone te djecezje, w 6 dekanatach liczą 62,960 katolików. Probostw jest 48, expozytur 8, księży świeckich 118. Bp ma dochodu 24,000 złp. Kapituła w Parenzo ma 2 prałatów, 4 kanon, i 6 kan. hon.; takiż skład jest i wspólkapituly w Pola. Klasztor franciszk. l z 4 księżmi i 6 laikami. Kollegiaty 4: w Rovigno, w Montana, w Albona i w Barbana. 4) Veglia-Arbe (Veglensis et Arben.). Pierwszym bpem na wyspie Veglia był Witalis, żyjący ok. 1000 roku; od 1146 było suffraganją Zary, a od 1830 Górz'u; w terrytorjum jego, obejmującein dziś 2 0 mil kw., znąjdują sig dwa dawne biskupstwa: o) Arbę na wyspie tego nazwiska, którego pierwszym bpem był Ticianus ok. 530 r.; zostawało pod metropolją Salona (Spa-Iato), a od 1146 r. pod Zarą. R. 18 28 zniesione i połączone z Veglia. b) O s s e r o albo O s s a r o od miasta tego nazwiska (Apsorus, Auzerus, Ausara, Opsara), na wyspie Cherso położonego; pierwszym bpem był Dominik ok. 880. Papież Jan YIII poddał tę djecezję (Ausarensis) pod metrop. Spalato, a Anastazy IV (1153—1154) pod Zarę; Pius VII 182 2 r. oddał ją „ad bcneplacitum S. Sedis" pod administrację bpa z Veglia. Veglia ma dziś 42,700 katolików. Kapituła liczy 2 pral., 4 kan., 6 honor, i 4 wikarych. Ossero i Cherso mają kollegjaty. Djecezja podzielona jest na 6 kapituł wiejskich i 7 dekanatów, ma 19 probostw, 2 3 kuratur i 3 expozytury ze 139 ksigżmi, klasztorów 10 z 17 kapłanami i 13 laikami; 3 kl. benedyktynek i l franciszkanek mają 30 sióstr i 2 nowicjuszki. Cf. Neher, Kirch. Geogr. u. Statist. II 194. , N. Gorzkie Żale, tak nazywają u nas zbiór tkliwych pieśni o Mgce Pańskiej, w kształcie brewjarzowej jutrzni ułożonych, z których pierwsza zaczyna sig od wyrazów Gorzkie żale etc., lubo cały ten zbiór drukuje sig dziś pod tytułem: Rozmyślanie Męki Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Nazywają to także Passją, t. j. Męką, bo w nabożeństwie tóm wszystkie szczegóły męki Chrystusowej wspomniane. Początek Gorzkim Żalom widocznie dały średniowieczne mysterja, czyli djalogi religijne, mające za treść główną przedstawianie wypadków w historji świętej. Gorzkie Żale są śladem takich przedstawień Męki Pańskiej, co się pokazuje już z samego układu, wprawdzie na wzór brewjarzowy, ale gdzie prologiem czyli wstępem (jak w kanonicznych pacierzach inwitatorjum z psalmem) jest ta właśnie pieśń Gorzkie żale przybywajcie; trzy części, jakby trzy akty (sprawy), albo trzy nokturny; wygłaszane intencje, niby intermcdja i niby lekcje nokturnów; w każdej części trzy hymny (pieśni), odmiennych tytułów i formy, niby trzy psalmy, i epilog czyli dokończenie, pieśń na processji śpiewana Jezu Chryste, Panie miły... albo jeszcze stosowniejsza nutą i tragicznicj-sza tekstem: Wisi na krzyżu... Widoczniejsza to jeszcze, gdy się rozpatrzymy historycznie w pochodzeniu Gorzkich Żali, które w dzisiejszej formie wydrukowano po raz pierwszy r. 1 707, p, t. Snopek Mirry, za staraniem ks. Wawrzyńca Stanisława Benika, promotora bractwa ś. Rocha przy kościele parafjalnym ś. Krzyża w Warszawie (ob. ks.