Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 365.jpeg

356 Gran. larnych. Arcybiskupstwo dzieli się na dwa generalne wikarjaty: w (i. i Tyrnawie, i ośm archidjakonatów: katedralny, nitrański, komornski, hontski, neogradzki, barski, presburgski i saswarski. Archidjecezja liczy 787 księży świeckich, 558 zakonników, 217 zakonnic i do 180 alumnów, pobierających nauki w semiuarjach djecezalnych w Gr., Tyrnawie i Pre-sburgu, wPasmanianum w Wiedniu i w seminarjum generalnem w Peszcie. Dom emerytów ma 3 0 do 4 0 księży, instytut ś. Wojciecha dla dobrze zasłużonych kapłanów liczy ich 8. Mensa biskupia składa się z wielkich dóbr biskupich, przynoszących rocznie dochodu, podług Schultego, 1,200,000 zt. Podług rubryceli z 1864 r. znajdowało się w 474 parafjach archidjecezji: katolików 858,362, lutrów 116,319, kalwinów 65,830, greków nieunitów 1,563, żydów 103,173. B) Biskupstwa suffraganje: 1. Obrządku łacińskiego, a) Biskupstwo neosołień-skie, Neosoliensis (od miasta Neusohl, Neosolium, po węg. Besztercze-Banya, po slow. Banska-Bystrica), powstało r. 1 7 76 z północnej części djecezji ostrychomskiej i uposażone z dóbr tejże, rozciąga się na komitaty: Solski i Turoczski, część Nitrańskiego i część Barskiego; ma 6 kanoników aktualnych, 6 honorowych, 1 probostwo realne i 1 tytularne. Dsieli się na 4 archidjakonaty: katedralny, barski, nitrański i solski, w których liczono r. 1848: 1 1 1 parafji, 183 księży świeckich, 69 zakonników; katolików 157,078, lutrów 62,894, greków nieunitów 1, żydów 1,719. a) Bisk. nitrańskie, Nilriensis (od miasta Neulra albo Nęitra, po węg. Nyitra, po slow. Nitra, Nitria), początki jego niektórzy odnoszą do r. 369, ale pewną jest rzeczą tylko, te istniało ono w pierwszej połowie IX w., kiedy wspominany jest w tych czasach bp Alecinus, jako suf-fragan ar c bpa z Lorcb. Wszakże już w pomienionym wieku, wskutek najazdu Węgrów i sporów o juryzdykcję między arcybiskupami salzburgskim i passawskim, utraciło ono swego biskupa, poczćm ukazuje się jako probostwo, należące do biskupstwa polcsowskiego (później olomunieckie-go) w Morawji i wraz znićm podlegające juryzdykcji biskupa pragskiego. Ś. Stefan według jednych miał pozostawić te stosunki bez zmiany, według innych przeniósł on tę prepozyturę na arcybiskupa G'u. R. 1109 dawna djecezja nitrańska została przywróconą i jej proboszcz mianowany biskupem. W skutek tego kapituła nitrańska nie miała proboszcza aż do r. 17 80, w którym cesarzowa Marja Teresa fundowała probostwo i uposażyła je. Djecezja obejmuje cały komitat Trenczyński, część Ni-trańskiego i część Barskiego, i ma 10 kanoników, 6 honorowych, 3 opactwa tytularne, 4 archidjakonaty: katedralny, trenczyński, solnarski i gradnowski, w których znajduje się 145 parafji, 241 księży świeckich, 4 8 kleryków, 6 klasztorów, i 23 zostających pod ich pieczą przytułków dla ubogich, sierot i chorych. Katolików 272,547, lutrów 22,407, kalwinów 40, greków nieunitów 1, żydów 17,746 dusz. c) Bisk. veszprim-skie, Vesprimiensii, założone przez i. Stefana r. 1009, otrzymało na stolicę biskupią warowne miasto Besprem, później Veszprem, lub Veszprim, jeszcze przed zawojowaniem Pannonji przez Węgrów posiadające świątynię chrześcjańską. Ś. Stefan obdarzył to biskupstwo znacznemi dobrami, zapis ten potwierdził i powiększył ś. Władysław r. 1082. Do najdawniejszych przywilejów biskupów veszprimskich należy prawo koronowania królowych węgierskich i zajmowania przy nich urzędu kanclerskiego. Oba te przywileje, z czasem zaniechane, wznowił i zatwierdził król Zygmunt