Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 591.jpeg

582 Gustaw II. dy sąsiada, mającego ciężki kłopot w domn, i wynikłą z tego wojnę z Polską. Wmieszał się tedy do spraw rossyjskich i najechawszy na północno zachodnie posiadłości tego państwa, rozgościł się w nich tak przeważnie, iż Rossja nie widziała innego sposobu do pozbycia się od tej strony nieprzyjaciela, jak powołać na swój tron królewicza szwedzkiego Karola Filipa, młodszego brata Gustawa. Wreszcie z Danją przyszło do wojny dla oderwania od połączonej z nią Norwegji pogranicznej prowincji Laponji, dającej Szwecji przystęp do oceanu. Karol IX godząc na ten zabór, przybrał do swoich dawnych, częścią rzeczywistych, częścią idealnych tytułów króla szwedów, gotów i wandalów, jeszcze nowy tytuł króla La-ponów, ale znalazł dzielnego przeciwnika w osobie króla duńskiego Chry-stjana IV. Zwycięztwa tego ostatniego, odnoszone nad Szwedami i na lądzie i na morzu, a szczególniej zniszczenie przez niego floty szwedzkiej pod Calmar, zatruły goryczą ostatnie dni Karola IX i nie mało przyczyniły się do jego śmierci. G. po odebraniu hołdu od zgromadzonych stanów państwa, po uroczystem ich zapewnieniu, że prawa szlachty i duchowieństwa, nieraz i bardzo gwałcone przez jego ojca i dziada, będą szanowane, utwierdziwszy się na ojcowskim tronie, powołał sobie do pomory w rządach swego zaufanego przyjaciela Axela Oxenstierna, którego zaraz mianował kanclerzem państwa i pierwszym ministrem. Następnie rozpatrzywszy się w położeniu swego państwa, postanowił ukończyć niepomyślną wojnę z Danją i zawarł z nią w Styczniu r. 1613 pokój w Ten-sin, który musiał okupić ciężkiemi ofiarami, mianowicie powróceniem zagarniętej przez ojca Laponji i zapłaceniem miljona talarów. Z Polską zawarty został w tymże roku zwyczajny dwuletni rozejm. Wojnę z Ros-sją, jako obiecującą największe korzyści, król szwedzki postanowił ciągnąć dalej i udał się na nią lam, odrzuciwszy wybór swego brata na carstwo. G. zawojował Ingrję i Karelję, zajął Nowogród i rozpoczął oblężenie Pskowa. Wreszcie zgodził się, za pośrednictwem Anglji i Hollandji, na pokój w Stołbowie (w Lutym r. i«17), otrzymawszy całą Ingrję i Karelję i 20,000 rsr. Następnie G. obrócił swój oręż pko Polsce, z którą rozejm upłynął już od roku. Król polski Zygmunt III był prawowitym i ukoronowanym królem szwedzkim i nie uznawał za króla G'a, jak nie uznawał jego ojca. G. zamierzył rozprawić się z Zygmuntem stanowczo o koronę szwedzką, utrzymać najechaną jeszcze przez jego stryja Jana III i ustąpioną Polsce przez Zygmunta Estonję, która jednak była ciągle w posiadaniu szwedów, a nadto zdobyć Inflanty, gdzie jego ojciec poniósł nader dotkliwe klęski. I ta wojna obiecywała królowi szwedzkiemu korzyści przez to, iż w Polsce protestantyzm rozszerzył się o tyle, że G. mógł spodziewać się znaleść w nim stronników, zwłaszcza kiedy świeże zwycięztwa w Rossji zjednywały mu sławę wielkiego wojownika i kiedy protestanci wszystkich krajów zaczęli upatrywać w nim swego bohatera i obrońcę, a wreszcie, co najważniejsza, że Polska, zajęta wyprawą rossyj-ską, wystawić mogła przeciwko Szwedom siły niewielkie. Rozpoczął tedy wojnę (1617), za przykładem swego ojca niewypowiadając takowej, i rozpoczął ją od zdrady. Książę kurlandzki Wilhelm, w skutek skarg zaniesionych na niego przez szlachtę kurlandzką do sejmu polskiego, odsądzony od księstwa, po wyniesieniu na to księstwo swego brata Fryderyka, udał się do Sztokholmu i, tam był przyjęty z honorami książęcemi. Przez