Strona:PL Ogólna charakterystyka powstania w 1863 (Giller) 014.jpg

 Powodów, dla których nieprzyjaciele nasi oczerniali i potępiali powstanie, nie trzeba daleko szukać, — znajdują się one w interesie zaborczym. W ten sposób chcieli usprawiedliwić barbarzyńskie swoje postępowanie z powstańcami, które świat cały oburzyło; przez oczernienie wreszcie powstania chcieli zmniejszyć odpowiedzialność swoją przed trybunałem obrażonej ludzkości za niegodziwy system rządzenia i politykę zagłady naszego narodu.
 W tej to właśnie polityce utworzyli nieustającą przyczynę powstań narodu, zmuszonego bronić zagrożonego przez nich życia.
 Obrona życia jest dla każdej żywej istoty koniecznością, wskazaną przez samą naturę. Robak nadeptany broni się przed śmiercią a nasi niemieccy i moskiewscy nieprzyjaciele, ogłosiwszy wyzucie Polaków z własnej ich polskiej narodowości za cel swojej polityki, chcą, abyśmy się nie bronili przed ciosami, jakie nam wciąż ich rządy zadają.
 Więcej niedorzecznego żądania rząd jeszcze nie postawił poddanej mu ludności.
 Wymaganie, ażeby Polacy zapomnieli nie tylko swoich praw historycznych i ludzkich, ale żeby w sobie stłumili instynkt naturalny samoochrony i dobrowolnie przyjęli śmierć, dla umożebnienia fikcyi państwa o jednolitej narodowości, — jest wymaganiem potwornem. Spełnionem ono być nie może, bo przechodzi zakres woli i możności ludzkiej.
 W niem to tkwi konieczność powstania, konieczność nie przez Polaków stworzona, lecz przez ten straszny, dziki a nieludzki system rządów przymusowego wynaradawiania, jakie w Polsce porozbiorowej, w dwóch zaborach, jest utrzymywany z żelazną konsekwencyą i nigdzie niepraktykowaną surowością.
 Rząd nieprzyjacielski, chcąc zataić fakt, że on to sam wytworzył położenie, które wywołuje jako konieczność obrony — powstanie, stara się w jego opisach przypisać winę już to niespokojnemu, rewolucyjnemu usposobieniu Polaków, już to wpływom zagranicznym, i cały przebieg powstania przedstawia również w nieprawdziwem świetle.