Z tego, co o powstaniu 1863 r. popisali publicyści i urzędowi historyografowie nieprzyjaciela, nikt nie odgadnie rzeczywistego charakteru tego wielkiego ruchu, pełnego wiary i poświęcenia.
Co było jasnem, u nich jest ciemnem, wypadki wzniosłe stały się nizkiemi a wszystko wykrzywionem zostało i piętnem moralnego wstrętu nacechowane. Nawet książka Berga, poety rosyjskiego, piszącego o powstaniu 1863 r., z polecenia rządu carskiego, nie jest wolna od tych zarzutów. Fałszów w niej jest pełno. Wiele bardzo nazwisk nieistniejących osób przedstawione jako czynne. Autor używałakt ów[1] śledczych jako materyału historycznego, gdy wiadomem jest powszechnie, że przed śledczą komisyą postawiony więzień stara się jak najgłębiej utaić prawdę i osoby rzeczywiście czynne, opowiada zaś niebywałe historye. W dziele Berga o powstaniu to tylko jest prawdą, co wziętem zostało z dzieł polskiej emigracyi.
Inni autorowie rządowi pomijają systematycznie polskie prace.
Metoda rządowa pisania historyi polskiej wyraźniejszą jest jeszcze u tych pisarzy niż w dziele, Berga. Z tego co napisali o powstaniu, nawet mniej baczny czytelnik dopatrzy chęci splamienia czystego imienia narodu polskiego i zniesławienia jego dążności. Każdy z nich stara się usilnie wmówić w Polaków, iż są nieudolni do rządów i bytu państwowego; że dążności do niepodległości przeciwnym jest lud, bunty zaś wznieca sama tylko szlachta i księża. Mają też polecone sobie z góry osłabianie w Polakach zaufania do własnych sił, — ztąd to rozpisują się o naszych wadach, pomijając przymioty i przedstawiają nas jako urodzonych anarchistów, niezdolnych cośkolwiek doprowadzić do szczęśliwego końca.
Opisywanie brzydkich a wstrętnych, chociaż niepopełnionych czynów, przedsiębrane bywa z zamiarem stłumienia w samym zarodku rodzących się sympatyj pomiędzy Moskalami dla polskiego hasła „za waszą i za naszą wolność“, — w tych zaś krajach gdzie sympatya już istnieje, oczernianie Polaków ma stłumić współczucie i zniechęcić do dawania nam pomocy.
- ↑
Błąd w druku; prawdopodobnie powinno być – używa faktów (mniej prawdopodobne – używał aktów lub używał faktów).
_015.jpg&oldid=1931949){kind=link}