Strona:PL Ogólna charakterystyka powstania w 1863 (Giller) 028.jpg

niu polskiemu, złamały potęgę obu tych państw i to w czasie o wiele krótszym.
 Rząd carski w r. 1863 zmobilizował armię, złożoną z 400.000 ludzi. Z tych pod koniec powstania 200.000 ludzi było czynnych w Królestwie Polskiem, sto tysięcy pilnowało Litwy a drugie sto tysięcy strzegły Wołynia, Podola i Ukrainy i wybrzeży Czarnego morza, na które Garibaldi przygotowywał niedoszłą do skutku wyprawę. Nie dość na tem, kilka korpusów pruskich i znaczne siły austryackie, szczelnie obsadziły granice i pomagały Moskwie.
 Nie była to wcale illuzyjna pomoc, — tak bowiem pruskie jak austryackie wojska nie przepuszczały przez granicę oddziałów polskich i przechwytywały broń dla walczących Polaków przeznaczoną.
 Według urzędowych wykazów, Prusy i Austrya skonfiskowały nam kompletne uzbrojenie na 100.000 armię. Tu, w tym fakcie jest wykazana przyczyna, dla której Rząd Narodowy nie mógł przystąpić do organizacyi regularnych wojsk i dla której nie mógł powołać pospolitego ruszenia. Usiłowanie jenerała Trauguta okazało się nadaremnem. Bez broni, było to rzeczą niemożebną. W tym fakcie mamy także objaśnienie powodu, dla którego Rząd Narodowy był zmuszony aż do samego końca utrzymywać walkę w charakterze wojny podjazdowej.
 Pewien mąż stanu, trzymający dzisiaj losy Europy w swoim ręku, taką o tej wojnie wypowiedział opinię: „Polacy wynaleźli nową, dotąd nigdzie niebywałą wojnę, w której nie można stanowczo przegrać, ale też nie można zwyciężyć. Zwyciężony rozprasza się i ucieka, aby jutro na nowo się zebrać i walczyć. Żadna regularna armia nie zdoła przytłumić powstania w ten sposób prowadzonego przez siłę niewidzialną, nazwaną Rządem Narodowym i tajemnie wspomaganego przez niedającą się ująć administracyę, nazwaną organizacyą narodową“.
 Zdanie to jest trafne. Rząd Narodowy dobrze wiedział, że, aby zwyciężyć, potrzeba wytworzyć potężną, regularną armię. Takiej armii nie mógł wytworzyć nie tyle dla przewagi Moskwy, z którą walczył, ile z powodu wspólnego z nią