Strona:PL Orzeszkowa+Garbowski-Ad astra Dwugłos.djvu/318

wstydu, gdy z wiar lub niewiar swoich coś przekreślić im wypadnie, albo linie jakieś wyprostować, czy wydłużyć, lecz, owszem, unosi je radość widoku, że rozszerzoną jest dziedzina poznania i że oni ją w rozszerzonych granicach wziąć w siebie śmią i wziąć są zdolni.
 Gdy zaś z wykreślonych w duchu moim linii wiele teraz wydłużam, lub na działanie nowych oświetleń wystawiam, nie zapieram się przeto samego siebie, ani bluźnię przeciwko słońcu wiedzy, które samo jedno młodości mej przyświecało. Jest ono, tak jak było, przedmiotem gorącej mojej czci i pozostanie nim na zawsze; służebnikiem jego być nie przestanę i ambicya moja nie będzie miała nigdy celu wyższego nad składanie mu w ofierze moich dni i trudów.
 Lecz mniemam teraz, że wiedza bywa produktem nie jednego tylko czystego rozumu, i że w głębi złożonej wielce istoty człowieczej istnieje głęboki pokład sił innej, niż czysty rozum natury, sił natury uczuciowej, które również prowadzą wzrok do tajników wiedzy, i których odkrycia czysty rozum najczęściej zatwierdza.
 I w to nowe dla siebie źródło poznania badawczą myśl zanurzając, z trudnością rozstrzygnąć przed sobą mogę, co bardziej, co niezawodniej obszar i czystość poznania zapewnia: te pierwiastki, z których składa się czysty rozum, czy te, których połączeniu zwykliśmy nadawać miano charakteru. Rzecz prosta, że łączna tylko praca dwu tych ducha ludzkiego organów sprowadzić może doskonałość i pełnię, lecz ciekawym jest widok rozumów potężnych, które, z braku odpowiednich pomocy od pierwiastków uczuciowych, ślepemi pozostają na znaczne obszary prawd — i ciekawem być musi dochodzenie, ile inteligencyi, ile pojemności, ile prawd, skrystalizowanych w kształty stałe, przynosi niekiedy w darze rozumom potężnym ten stop najlepszych pierwiastków uczuciowych, który nazywamy charakterem wielkim.
 Z widnokręgu myśli mojej nie zniknęła ta otchłań, ziejąca smutkiem i zniechęceniem, którą jest poznanie nicestwa ziemi naszej i rozpostartych po niej bytów, w porównaniu