Hutchesona[1], Burka[2], Smitha[3], zajmowały Europę, Piramowicz nie może wyjrzeć za granicę retoryki szkolnej; ksiądz Golański i Franciszek Dmochowski w prozaicznych i wierszowanych teoryach, śmieją się sobie z Szekspira, pewnego Angielczyka, którego teatr, jak tego łatwo dowieść można, ani w oryginale, ani w tłomaczeniu nie był im znajomy: natrząsają się z Calderona, pewnego wierszopisa z za śnieżnej Pireny i z Lope de Vega[4], lubo ich dzieł w oczy nawet nie widzieli. Zuchwałość taka pochodzi z dotąd trwającego przesądu, że można nieznane dzieła bez krytyki na cudzą wiarę sądzić, naprzykład Calderona na wiarę Boileau, a Szekspira podług wyroków Woltera.
Niemałej trzeba odwagi, mówi uczony Mroziński, ażeby się targnąć na gramatyczną Kopczyńskiego powagę. Niemniej trzeba męstwa, choć może nie tyle nauki, ażeby Franciszka Dmochowskiego[5] krytyczne usposobienie i działanie ocenić. Jest to patryarcha krytyków warszawskich i wzór ich szkoły. Jak niegdyś w Paryżu nazywano Laharpa Kwintylianem[6] francuskim, a w Warszawie Kopczyńskiego Lhomondem[7] (dla uczczenia); tak Dmochowski nazwany był Laharpem[8], a w Wilnie Słowacki[9] Dmochowskim. Dziedziczenie tytułów w linii prostej i kollateralnej było bardzo w modzie. Powstać przeciw Franciszka Dmochowskiego krytycyzmowi w Warszawie jest to, że powiem słowami Byrona, rozprawiać w Konstantynopolu w meczecie Sofijskim o niedorzecznościach Alkoranu, spuszczając się na światło i tolerancyą ulemów[10]. Zapewne, jako tłomacz poezyi, Dmochowski niemałe położył w literaturze zasługi. Sięgał on jeszcze czasów Stanisława Augusta, i właśnie charakteryzuje epokę przejścia z oryginalnej i silnej poezyi do lękliwego niewolniczego naśladownictwa. Talent tło-
- ↑ Franciszek Hutcheson (* 1694 † 1747), moralista, napisał rozprawę »O początku pojęć o piękności i cnocie« (1745).
- ↑ Edmund Burke, wielki mówca i publicysta (* 1730 † 1797), jest autorem rozprawy »O początku pojęć o wzniosłości i piękności« (1757).
- ↑ Adam Smith, słynny ekonomista (* 1723 † 1790), w swojej »Teoryi uczuć moralnych« zastanawiał się także nad znaczeniem piękna.
- ↑ Piotr Calderon, znakomity dramatyk hiszpański, ur. 1600, um. 1681 r. Lope de Vega, wcześniejszy od niego, ur. 1562, um. 1635 r.
- ↑ Franciszek Dmochowski. Mowa tu jest o Franciszku Ksawerym (* 1762 † 1808), ojcu Franciszka Salezego, o którym Mickiewicz rozwodził się poprzednio.
- ↑ Kwintylian, znakomity nauczyciel wymowy w Rzymie w pierwszym wieku naszej ery.
- ↑ Karol Franciszek Lhomond, filolog francuski, ur. 1727, um. 1774 r.
- ↑ Zdania własne Laharpa o literaturze starożytnej nigdy żadnej u uczonych nie miały powagi; zdania jego o literaturze francuskiej, powierzchowne i częstokroć fałszywe, wytykają sami Francuzi, mianowicie Villemain.
- ↑ Euzebiusz Słowacki (* 1772 † 1814), ojciec Juliusza, profesor wymowy w Krzemieńcu, a potem w Wilnie.
- ↑ Ulemowie są to prawnicy i duchowni u Turków; zajmują się wykładem księgi świętej mahometanów, zwanej Koranem lub Al-koranem.
_083.jpg&oldid=2883224){kind=link}