182
177 List M. A. do Baptysty della Palla. (25 września 1529 r.).
178 Segni.
179 List M. A. do Baptysty della Palla. (25 września 1529 r.).
180 22 października 1529 r.
181 Pisał doń dalsze listy, w których zaklinał go, by powrócił.
182 Przed czterema dniami, za dekretem Signiorii, skreślono jego pensję miesięczną.
183 Według listu M. A. do Sebastjana del Piombo, musiał zapłacić miastu karę 1500 dukatów.
184 „Gdy papież Klemens i Hiszpanie oblegali Florencję, — opowiadał Michał Anioł Franciszkowi da Hollanda, — byli nieprzyjaciele długo wstrzymywani przez machiny, które zbudowałem na wieżach. Którejś nocy kazałem przysłonić zewnętrzną powierzchnię murów worami wełny; innej znowuż nocy kazałem robić podkopy i wypełniać je prochem, aby osmalić Katalończyków, — wyrzucałem w powietrze ich potargane członki... Oto na co się przydać może sztuka malarza! Służy ona do budowy machin i narzędzi wojennych, do nadawania właściwej formy hakownicom i wielkim moździerzom, służy do budowy mostów i zbijania drabin oblężniczych; nadewszystko zaś służy do nakreślania planów i proporcji twierdz, bastjonów, rowów fortecznych, podkopów i kontrmin“. (Francesco da Hollanda: „Dialog o malarstwie“. Część trzecia, 1540 r.).
185 List Sebastjana del Piombo do M. A. (29 kwietnia 1531 r.).
186 Condivi, — Dnia 11 grudnia 1530 r. papież przywrócił pensję Michałowi Aniołowi.
187 Jesienią 1530 r. — Posąg ten znajduje się we florenckiem Museo Nazionale.
188 W 1544 r.
189 W tychże latach, najposępniejszych w życiu swem, w reakcji bujnej swej natury przeciw chrześcijańskiemu pesymizmo-
