Strona:PL Rolland - Clerambault.djvu/093

strakcyjnej. Posiadali sztukę tłumaczenia rzeczy konkretnych abstrakcjami, rzeczywistości jej cieniem, układania w system kilku pośpiesznych spostrzeżeń, częściowo wybranych i wysnuwania z nich, w drodze krytyki, prawideł do panowania nad wszechświatem. Zamierzali poddać życie, różnorodne i zmienne, jedności ducha — to znaczy jedności ich ducha. Temu imperjalizmowi rozumu pomagały życzliwe oszustwa rzemiosła sofistycznego, biegłego w szermowaniu ideami: umieli je wyciągać, rozciągać, wykręcać i wiązać razem, jak panieńską skórkę, służącą za lekarstwo: nie sprawiałoby im żadnej trudności przeprowadzić wielbłąda przez ucho od igły. Mogli równie łatwo udowodnić, że coś jest białe lub czarne i znajdowali dowolnie w dziełach Immanuela Kanta hasło wolności świata albo zasady militaryzmu pruskiego.
 Historycy byli urodzonymi skrybami, notarjuszami i adwokatami państwa, mającymi czuwać nad jego ustawami konstytucyjnemi, nad jego pretensjami i procesami — uzbrojeni od stóp do głowy przeciw przyszłym szykanom... Historja! Czemże jest właściwie historja? Jest to hisiorja powodzenia, są to dzieje dokonanego faktu, bez względu na to, czy jest sprawiedliwy, czy nie. Pokonani nie mają historji. Milczenie panuje o was, Persowie z pod Salaminy, niewolnicy Spartakusa, Gallowie, Arabowie z pod Poitiers, Albigensowie, Irlandczycy, Indjanie z obydwóch części Ameryki i rasy kolonjalne. Gdy człowiek prawy, walcząc z niesprawiedliwością swego czasu, pokłada, aby się pocieszyć, swoją nadzieję w potomności, zamyka oczy na szczupłe środki, jakie ma ta potomność, aby być dobrze poinformowany o wypadkach ubiegłych. Ona wie tylko to, co poprzedn/cy historji oficjalnej uważają za korzystne