Strona:PL Sachs - Ferdynand Lassalle.djvu/17

ków Związku była bardzo drobna. Berlin był najsilniejszą pozycyą postępowców, ale Lassalle mimo to spodziewał się ją zdobyć. Działalność swą w Berlinie rozpoczął od wydania w październiku 1863 roku „Odezwy do robotników berlińskich". Wkrótce jednak przekonał się, że o zdobyciu Berlina na razie nawet mowy być nie może. Postępowcy nie przebierali w środkach, byle tylko zmusić znienawidzonego przeciwnika do ustąpienia. Na poufne zebrania, urządzane przez Lassalla, wdzierali się podstępem lub przemocą i hałasem usiłowali je zrywać. Wreszcie Lassalle zdecydował się zwołać publiczne zgromadzenie. Lecz zaledwie zgromadzenie się rozpoczęło, gdy na sali zjawili się policyanci i aresztowali Lassalla za zbrodnię, której jakoby się dopuścił w swej odezwie do robotników. Obecni na sali postępowcy odpowiedzieli na to hucznymi oklaskami. Kilka jeszcze zebrań urządził Lassalle w Berlinie, lecz bez powodzenia.
 Do rozpowszechnienia poglądów Lassalla bardzo się przyczynił rząd pruski, wytaczając mu mnóstwo procesów. Prawie za każdą mowę Lassalle odpowiadać musiał przed sądem. Korzystał on z tego, aby w sądzie wygłaszać mowy agitacyjne, które potem ogłaszał drukiem. Lecz za te obrony sądowe wytaczano mu nowe procesy. Za obronę, wygłoszoną w procesie o „Program robotników", Lassalle skazany został na miesiąc więzienia. W procesie z powodu odezwy berlińskiej został uniewinniony, chociaż prokurator domagał się 3 lat ciężkiego więzienia. Ale wnet wytoczono mu dwa nowe procesy, z których jeden za wygłoszoną w sądzie obronę. Wreszcie mowa, miana podczas nadreńskiej podróży agitacyjnej, ściągnęła nań nowy proces, który zakończył się skazaniem go na półroczne więzienie i jeszcze jednym procesem za wygłoszoną w sądzie obronę.
 Wśród tych wszystkich procesów, wśród działalności agitatorskiej i pracy nad rozwojem Związku Lassalle znalazł jeszcze czas na napisanie dzieła pod tytułem „Kapitał i praca“. Dzieło to należy do najlepszych utworów Lassalla. W sposób bardzo cięty i zjadliwy rozprawia się on w niem z Szulcem, wykazując jakie to banaluki ten „król w dziedzinie społecznej" plótł robotnikom. Aby zrozumieć, jaką doniosłość posiadała ta druzgocząca krytyka nauki Szulcego, należy pamiętać, że Szulce był teoretykiem ówczesnej burżuazyi i że porażka Szulcego była zarazem porażką burżuazyi.
 Jednym z zarzutów, które postępowcy najczęściej wytaczali przeciw Lassallowi, był zarzut, że swą działalnością służy on