Strona:PL Sachs - Ferdynand Lassalle.djvu/7

opór wszystko znoszący, opór nie opierający się, opór, który nie jest oporem".
 Rząd jednak pragnął zemsty i nie dał za wygraną. Wytoczono więc Lassallowi drugą sprawę tym razem już nie przed sądem przysięgłych, lecz przed zwykłym trybunałem, złożonym z płatnych przez rząd sędziów. Sędziowie ci uznali Lassalla winnym oporu władzy i skazali go na sześć miesięcy więzienia. Gdy siostra Lassalla podała do króla prośbę o ułaskawienie, Lassalle, dowiedziawszy się o tem, wystosował do króla protest przeciwko tej prośbie, bez jego wiedzy i zgody podanej.
 Po burzliwych wypadkach roku 1848 nastąpił okres reakcyi. Król pruski „nadał“ krajowi konstytucyę, będącą zaledwie nędznym cieniem tych rozległych reform, które uroczyście był przyrzekł przed niedawnym jeszcze czasem. Opierał się on jednak na sile militarnej, i burżuazya zmuszona była zadowolić się nową konstytucyą. Przyszło jej to tem łatwiej, że nowa konstytucya, zapewniając burżuazyi wpływ na prawodawstwo, jednocześnie pozbawiała tego wpływu robotników. Przemysł niemiecki nie był jeszcze wówczas tak wysoko rozwinięty, jak dziś, a proletaryat był nieliczny. Pod względem wyrobienia politycznego proletaryat bardzo wiele wówczas pozostawiał do życzenia, a świadomość klasowa zaledwie się w nim rozwijać poczynała. Socyalizm nader nielicznych miał zwolenników. Większość myślących robotników nie rozumiała sprzeczności, zachodzącej pomiędzy interesami proletaryatu a burżuazyi; przeciwnie, w opozycyjnej burżuazyi widzieli oni naturalnych przodowników klasy pracującej. Rozumie się, że w takich warunkach nie było mowy o prowadzeniu przez proletaryat akcyi politycznej na własną rękę. Robotnicy szli wtedy za burżuazyą, służyli jej interesom politycznym i byli narzędziem w jej rękach. Burżuazya zaś o rewolucyi nie myślała. To też opozycya jej nie była straszną dla rządu. W życiu politycznem Niemiec zapanował na jakiś czas zastój.
 W tym czasie Lassalle, przeniósłszy się z Dusseldorfu do Berlina, oddał się całkowicie swym badaniom naukowym, od których oderwała go była rewolucya. Napisał on wtedy dwa wielkie dzieła, z których pierwsze traktuje o filozofii Heraklita, starożytnego filozofa greckiego, drugie zaś, zatytułowane „System praw nabytych“, zawiera filozoficzną krytykę prawa cywilnego. Oba te dzieła zjednały Lassallowi rozgłos w świecie naukowym. W wolnych chwilach Lassalle znajdował jeszcze czas na poezyę. Napisał on w tym czasie dramat historyczny wierszem; w dra-