Strona:PL Sachs - Ferdynand Lassalle.djvu/8

macie tym odmalował walkę o wolność, która toczyła się w Niemczech w XVI stuleciu.
 W roku 1859 widzimy Lassalla znowu na widowni politycznej. Wojna francusko-austryacka oraz poczynający się zatarg pomiędzy burżuazyą, a rządem pruskim poruszyły wszystkie umysły. Lassalle, który przez pewien czas utrzymywał stosunki z przedstawicielami burżuazyjnej opozycyi, licząc na możliwość jakiegokolwiek współdziałania z nimi w walce z wstecznym rządem pruskim, ostatecznie zerwał z nimi, doszedł bowiem do wniosku, że od burżuazyi niczego oczekiwać nie można. Nie mogła ona zwyciężyć rządu, bo nie miała odwagi chwycić się środków prawdziwie rewolucyjnych. Umyślił on wtedy założyć w Berlinie wielki dziennik polityczny, około którego mogłyby się zgrupować wszystkie żywioły prawdziwie demokratyczne. Udział w redakcyi zaproponował Marksowi i Engelsowi, projekt ten jednakże nie został urzeczywistniony.
 Tymczasem zatarg pomiędzy rządem a liberalną burżuazyą przybierał coraz ostrzejszy charakter. Przyczyną zatargu było dążenie rządu do powiększenia armii. Większość sejmowa przeciwna była tym planom rządowym, początkowo jednak uchwaliła żądany kredyt na jeden rok z zastrzeżeniem, że jest on tylko tymczasowy. Pomimo to rząd zorganizował armię w taki sposób, jak gdyby kredyt uchwalony został przez sejm na stałe.
 To postępowanie rządu miało ten skutek, że sejm odmówił kredytu zupełnie. Dwukrotnie sejm był przez rząd rozwiązywany i za każdym razem naród wybierał posłów opozycyjnych w coraz większej liczbie. Za każdym razem nowo obrana Izba odmawiała rządowi potrzebnych funduszów, wyrażała nieufność, a rząd najspokojniej, wbrew wyraźnym przepisom konstytucyi, ściągał podatki i wydatkował fundusze państwowe, nie zważając na uchwały Izby. Sejm powoływał się na konstytucyę i wolę narodu, król zaś na swe królestwo z bożej łaski. Jasnem było, że zwycięży ta strona, która ma siłę. Król rozporządzał wielką armią, której mógł użyć w każdej chwili; tej zaś sile burżuazya mogła przeciwstawić tylko mowy sejmowe i artykuły dziennikarskie, przyczem przez usta swych przedstawicieli nie przestawała zapewniać, że rewolucyi nie pragnie i nie dąży do niej. Zatarg ten, zwany zatargiem konstytucyjnym, ciągnął się cztery lata i zakończył się zwycięstwem rządu.
 Pogląd swój na zatarg konstytucyjny Lassalle wyłożył w odczycie, wygłoszonym na wiosnę roku 1862 w Berlinie. Odczyt ten znany jest pod tytułem „O istocie konstytucyi“. Kwestya