Strona:PL Samuel Dickstein - Matematyka i rzeczywistość szkic.pdf/41

zachowania energii, którą z dziedziny mechanicznej przeniesiono do dziedziny zjawisk fizykalnych (fizycznych i chemicznych). Podobnie, jak to wyżej powiedziano o stosowaniu zasady zachowania działań do poszczególnych dziedzin, należy analogicznie przy stosowaniu zasady zachowania energii do poszczególnych dziedzin fizykalnych np. do zjawisk ciepła, mieć oczywiście na względzie, aby stosowanie to nie pozostawało w sprzeczności z prawami, charakteryzującemi te dziedziny. Możnaby np. powiedzieć, że drugie prawo termodynamiki jest właśnie taką zasadą regulującą, która występuje obok zasady zachowania energii, która w tej dziedzinie nosi nazwę pierwszego prawa termodynamiki.
 Nie wdając się w dalsze rozwinięcie wskazanych analogij, poświęcimy jeszcze w końcu słów kilka na bliższe określenie znaczenia matematyki w badaniach przyrodniczych.
 Wiemy już, że matematyka jest w badaniu tem narzędziem niezbędnem do tego stopnia, że nie można pomyśleć wcale rozwoju wiedzy ścisłej bez udziału matematyki. Wiemy także, że nauka wtedy dopiero wstępuje na wyższy stopień doskonałości, gdy staje się bardziej dedukcyjna, to jest im bardziej zbliża się np. do typu mechaniki, budującej swe prawdy za pomocą metod matematycznych, na podstawie pewnego układu prawd zasadniczych. Ale pozostaje jeszcze do rozstrzygnięcia ważne pytanie, czy matematyka jest jedynie narzędziem badania, wprawdzie ważnem i niezbędnem, lecz tylko narzędziem; czy też przeciwnie odtwarza nam i odkrywa rzeczywistość do tego stopnia, że do poznania rzeczywistości sama jedna wystarczyć może. Sądzimy, że poprzednie uwagi nasze dają dostateczną odpowiedź na to pytanie. W tych granicach, w jakich mówić nam wolno o poznawaniu rzeczywistości, prowadzą do niej zarówno i w połączeniu: obserwacya, doświadczenie i matematyka. Różnica tych narzędzi polega na