niej musi usprawiedliwiać jego wybryki prawem „wyszumienia się“ i potęgą powabów młodości[1], co zresztą sam sprawdził na swym synu Marku[2].
A wreszcie w starości, już w sześćdziesiątym roku życia, za czasów dyktatury Cezara, był poniekąd subtelnie zmuszony do udzielania nauki krasomóstwa najwybitniejszym współpracownikom uzurpatora. Było to zapewne w 46 r. Cyceron nie pokazywał się w senacie ani w domu Cezara. Dyktator jednak pragnął w jakiś sposób zabezpieczyć się przed wpływem wielkiego republikanina na społeczeństwo stolicy i wpadł na wcale dowcipny pomysł, który zastąpił w zupełności niemiłą inwigilację podejrzanej osoby. Oto wmówił w najznakomitszych ludzi ze swego otoczenia, aby korzystając z pobytu w Rzymie, starali się uzupełnić pewne braki swego wykształcenia w zakresie wymowy u mistrza epoki. Niezależnie jednak od oficjalnej nauki powinni gawędzić z Cyceronem jak najdłużej z pełną swobodą i wesołością, a niekiedy podzielić się z swym wodzem spostrzeżeniami i dowcipami starzejącego się mistrza słowa. I rzeczywiście Hircjusz, Dolabella, Balbus i Pansa[3] stali się uczniami Cycerona, który zresztą wcale nieźle czuł się w sytuacji niejako łacińskiego retora, jak widać to z jego listów. Wielcy stronnicy Cezara zapraszali go zresztą często do siebie i urządzali wystawne przyjęcia (Ep. ad fam. IX 16, 7, z Tusculanum w lipcu 46 r.): „Hirtium ego et Dolabellam dicendi discipulos habeo, cenandi magistros; puto enim te[4] audisse, si forte
- ↑ Por. Pro Caelio (28): „Datur enim concessu omnium huic aliqui ludus aetati et ipsa natura profundit adulescentiae cupiditates: quae si ita erumpunt, ut nullius vitam labefactent, nullius domum evertant, faciles et tolerabiles haberi solent“ — (41) „Multa enim nobis blandimenta natura ipsa genuit, quibus sopita virtus coniveret interdum: multas vias adulescentiae lubricas ostendit...“ — (43) Ac multi et nostra et patrum maiorumque memoria, iudices, summi et clarissimi cives fuerunt, quorum cum adulescentiae cupiditates deferbuissent, eximiae virtutes firmata iam aetate exstiterunt“.
- ↑ Który jednak mu „się nie udał“.
- ↑ Aulus Hirtius, zaufany przyjaciel Cezara i kontynuator jego Pamiętników, był konsulem w 43 r.; P. Cornelius Dolabella, zięć Cycerona i trzeci mąż Tulii, był konsulem w 44 r.; L. Cornelius Balbus był zaufanym doradcą Cezara zwłaszcza w sprawach finansowych; C. Vibius Pansa był konsulem w 43 r. Także C. Cassius, pretor z 44 r., jeden z późniejszych morderców Cezara, słuchał Cycerona (por. Ep. ad fam. VII 33, 2 z 46 r.).
- ↑ Adresatem jest L. Papirius Paetus, bardzo wykształcony przyjaciel Cycerona i znany bogacz.
