stawiał na pierwszym miejscu — lecz mimo to nie ustaje w tej pracy ani na chwilę, ponieważ jest człowiekiem czynu pokojowego, żywi w duszy ideały helleńskie i wierzy w młodzież rzeczypospoolitej (Philippica II 20): ..tantum dicam breviter... me nec rei publicae nec amicis umquam defuisse, et tamen omni genere monimentorum meorum perfecisse, ut meae vigiliae meaeque litterae et iuventuti utilitatis et nomini Romano laudis aliquid afferent“ — (ibd. 113) „Habet populus Romanus ad quos gubernacula rei publicae deferat... Habet quidem certe res publica adulescentes nobilissimos, paratos defensores: quam volent illi cedant otio consulentes, tamen a re publica revocabuntur“ — (ibd. X 18) „Potest igitur stare res publica freta veteranis sine magno subsidio iuventutis? Quos quidem vos libertatis adiutores complecti debetis, servitutis auctores sequi non debetis“.
A od myśli wychowawczych Cycerona do czynu pedagogicznego Augusta[1] i jego następców droga już całkiem była bliska, zwłaszcza że jedyny „ojciec ojczyzny“ republikańskiej Romy mówił też wiele o fizycznym, wojskowym głównie, wychowaniu młodzieży[2]. Pierwszy cesarz rzymski zorganizował związek młodzieży (iuventus) dla wspólnych ćwiczeń i pragnąc dać państwu zdrowe na ciele i duchu pokolenie. August sam objął prezesurę tej instytucji — i odtąd cesarze rzymscy byli principes iuventutis[3].
- ↑ Por. też A. Klotz, Phil. Woch. 1922, str. 226 (w rec. dzieła: T. Petersson, Cicero, a biography. Univ. of California Press. Berkeley 1920): „Cicero hat die Bedürfnisse des römischen Volkes tiefer erkannt als Caesar. Durch die Synthese beider Anschauungen hat dann Augustus seine Herrschaft begründet“.
- ↑ Por. choćby Cato 16 i Tuscul disp. II 34; nadto K. Huber, Theorie der gymnischen Erziehung bei den Römern. Diss., Monachium 1934 s. v. Cicero.
- ↑ Myśl napisania tego (może nieco skondensowanego) artykułu nasunęła się w czasie kompozycji naukowo-popularnej monografii o Cyceronie. Temat, który starałem się tu przedstawić, nie został dotychczas opracowany, jakkolwiek o pedagogicznych ideach Cycerona istnieją dwie rozprawy cyt. wyżej (uw. 2). Należy dodatkowo zauważyć, że dla celów szkolnych, ze względu na wysokie wartości i aktualność zagadnień, byłby po-
poni solebat, nulla esset omnino, illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae. (4) Nihil agere aulem cum animus non posset, in his studiis ab initio versatus aetatis existimavi honestissime molestias posse deponi, si me ad philosophiam rettulissem...“
