katolicką[1]. Szkoła ma wychowywać porządnych obywateli, oddanych państwu, solidnych, zdyscyplinowanych i posłusznych pracowników[2], jak Stanisław Staszic[3] powiada: „Ponieważ zostać obywatelem jest wyzuć się, czyli oddać swoją wolę i swoją moc osobistą towarzystwu całemu, więc nikt do niewoli, ale każdy rodzi się do posłuszeństwa. Człowiek wtenczas wolność utraca, gdy być posłusznym przestaje“.
Jak powinny wyglądać programy szkolne, wynika jasno z poprzednich cytatów. W programach powinny być zawarte szczegółowe wskazania, rozpatrywane z takiego stanowiska ogólnego:
1. nauczyciel ma stale, przy każdej sposobności wpajać w ucznia cnoty obywatelskie i oddziaływać odpowiednio na jego uczucie, wolę i rozum czynem, przykładem i słowem, gdyż natura polska nie znosi rozdziału między myślą i czynem;
2. nauczaniu wszystkich przedmiotów, na wszystkich stopniach — nie wyłączając gimnastyki i robót
- ↑ Konarski nadał zresztą wychowaniu podstawę religijną; w każdym razie przydzielenie szlachetnie pojętego nauczania etyki państwowo-obywatelskiej wszystkim uczącym nie zaostrzy zgoła zagadnienia nauczania religji w szkole.
- ↑ Sięgając do tradycji własnej, nie potrzebujemy oglądać się na powagi zagraniczne, jak na Foerstera, czy Jerzego Kerschensteinera, który z silnej wiary w ideę państwową całkiem słusznie tak się wyraża w Grundfragen der Schulorganisation. Eine Sammlung von Reden, Aufsätzen und Organisationsbeispielen, 3. verb. Aufl. Leipzig-Berlin 1912, s. 258: „(Die) höheren Schulen sollen ja die Wächter und Vorsteher des Staates liefern, die Führer im Kriege wie im Frieden. Allein wenn wir unsere Bildungssysteme nicht darauf einrichten, wenn wir die Wissenschaft nur um der Wissenschaft willen treiben lassen, wenn wir in unseren höheren Schulen nur Gelehrsamkeit pflegen, nicht auch Einsicht gewinnen lassen in den lebendigen Bau des modernen Staates, seine Aufgaben und Funktionen, und vor allem nicht auch Mut, Tapferkeit, Wahrhaftigkeit, Selbstverantwortlichkeit im Schüler zu erwecken suchen, dann werden wir keine Diener des Staates, sondern günstigstenfalls brauchbare, kluge ‘Staatsdiener’ oder richtiger Beamte erziehen, derer korrekte Arbeit nur formell im Dienste des Staates steht, in Wirklichkeit aber im Dienste des jeweiligen Vorgesetzten, oder noch schlimmer, im Dienste der eigenen Interessen“.
- ↑ Por. Pisma pedagogiczne Stanisława Staszica wydał i opracował Zygmunt Kukulski, Lublin 1926, s. 20 (I Edukacja z Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego).
