wychodzących od lub adresowanych do króla i wysokich urzędników. Sprawą tą zajął się Collomp i określił ύπόμνημα, jako petycję[1], zapomniał jednak dodać, że ύπόμνημα w oficjalnym języku Ptolemeuszów oznacza nietylko petycję do urzędnika, ale ma jeszcze szereg innych znaczeń. Faktycznie jest memorandum przypomnieniem, że się ma coś w przyszłości zrobić, lub odnosi się do tego, co już było; może jednak być także pismem do kogoś, by mu zwrócić na coś uwagę. Przykładów na to ostatnie dostarcza korespondencja Zenona.
Ale są także hypomnemata, pisane nie do człowieka na wyższem stanowisku przez niższego czy też do urzędnika przez osobę prywatną, przeciwnie: wychodzi ono z ręki ludzi o pozycji wyższej lub równej; są to memoranda, które w rzeczywistości są prośbami, rozkazami lub instrukcjami, skierowanemi do kolegi lub podwładnego. Takie właśnie memoranda są na porządku dziennym w korespondencji Zenona np. pap. Cairo-Zen. 59.048.
Przed odkryciem pap. Tebt. 703 mieliśmy szczupłe informacje, dotyczące hypomnematów tego ostatniego typu. W grę mogły tu wchodzić co najwyżej: Hib. 77, SB 5675, Tebt. 27. Bardziej pouczającym jest pap. UPZ 110 z roku 164 a. C., wydany prawdopodobnie po wewnętrznych zamieszkach, kiedy to król obawiał się, czy cała tzw. τή βασιλίκή zostanie uprawiona. I wtedy wydał πρόσταγμα περί τής γεωργίας. Wtedy i diojketa wydał odpowiednie zarządzenia swoim podwładnym a także długą instrukcję i list, dotyczący opublikowania królewskiego dekretu. Istnienie więc hypomnematów, zawierających oficjalne instrukcje, było powszechnie znane; mimoto Tebt. 703 jest rewelacją.
W istocie dokument ten jest rodzajem vademecum dla ojkonomosa, jak wynika z końcowego zdania, zawierającego wskazówkę następującą: έχειν τά ύπομνήματα διά χερός καί πεφί έκάστων, έπιστέλλειν καθά συντέτακται.
Jeżeli mówimy, że Tebt. 703 jest w swoim rodzaju unikatem, to jest to prawdą jedynie w odniesieniu do epoki ptolemejskiej. Analogicznym dokumentem z rzymskiej epoki jest dobrze znany Γνώμων ίδίου λόγου (Bgu V 1), memorandum, które pierwotnie wyszło od Augusta do idjologa. Ono przeżyło w skrócie, dokonanym dla użytku urzędników lo-
- ↑ Recherches sur la chancellerie diplomatique des Lagides, str. 18.
