Strona:PL Stanisław Brzozowski - Legenda Młodej Polski.djvu/346

na zasadzie zewnętrznych powinowactw. Różnice i pokrewieństwa głębszej struktury psychicznej są często zupełnie inne. Posłużyliśmy się w nagłówku utartymi terminami; rozpatrzenie sprawy wyjaśni, jakiego rodzaju rzeczywistości odpowiadają tym terminom.
 Analiza twórczości Flauberta jest niezmiernie ważną dla każdego, kto chce głębiej wniknąć w psychologiczną istotę pewnych zasadniczych postaw i literackich punktów widzenia z drugiej połowy XIX stulecia. U Flauberta znajdujemy niemal wszystkie te postawy w stanie rozwiniętym lub zaczątkowym. Tu poprzestajemy na zaznaczeniu tych tylko rysów, które mają głębsze znaczenie dla naszych ogólnych celów. Kto studyuje uważnie listy i dzieła Flauberta, spostrzega, że zajmujący tego pisarza problem „objektywizmu sztuki“ ukazuję się nie zawsze w jednej i tej samej postaci. Wydaje mi się, że można tu rozróżnić trzy zasadnicze formy: 1) artysta stwarza świat, odpowiadający jego zasadniczym stanom duszy, przesyca go, że tak powiem, sobą, roztapia się w nim; — i ten tak przepojony indywidualnością artysty świat odrywa się od subjektywnego podłoża, zaczyna żyć własnem swem życiem, rozwija się w myśl własnej swej logiki. Jak Bóg Malebranche’a artysta działa tylko par la volonté générale; volonté particulière jest tu wykluczona tak jak cud, wdanie się opatrzności — w dalszem rozwinięciu metafizyki Malebranche’a przez Renana; 2) artysta oddaje zajmującą go dziedzinę życia z objektywizmem uczonego; 3) artysta jest ponad światem, bawi się swojem widzeniem, samą swą sprawnowścią w oddaniu go (illusion à décrire). W Pani Bovary, w Salammbô — mamy do czynienia z przewagą artystyczną pierwszego punktu widzenia; w Pani Bo-