Strona:PL Stanisław Brzozowski - Legenda Młodej Polski.djvu/422

Jest to proza kuryalna, nie rozkazuje mięśniom, lecz myś3om,. nie krzyczy ani grzmi, — stwierdza, ma w sobie spiż zapewniający trwanie, nie potrzebuje się borykać z wichrem. Nie ma w niej berserkierskiego śmiechu, słychać jakby miarowy krok legionów. Tak w stylu wielkich pisarzów tętnią wiekowe echa; wielowiekowe dzieje przezierają z pomiędzy zdań i słów: poza pismami Carlyle’a wyczuwam zawsze okręt, morze, śpiewających hymn wygnańców — kolonistów.
 W Anglii świadomość kształtowała się pod wpływem nieustannego poczucia potężnej, zbiorowej mocy, która zdoła każdy indywidualny wysiłek wyzyskać, zużyć: rozstrzygało tu to zaufanie ku potężnej jak żywioł angielskiej ojczyźnie. Włoska świadomość ukształtowała się w ponadżyciowem zawieszeniu, kształtował ją opór stawiany przez kulturalną tradycyę zniszczeniu; to tłómaczy nam najdobitniejsze różnice w tych dwóch stanowiskach. Ale ważnym dla nas jest ich rys wspólny: jedno i to samo poczucie, jeden i ten sam stan duszy ogarnia życie narodowe, wytwarzające w codziennej walce sam materyalny fakt istnienia i jego najwyższe umysłowe szczyty. Jednostka może tu czuć i myśleć w rytmie wielkiej całości; myśl nie tworzy bolesnych przerw, niebezpiecznych osamotnień, Moralna łączność z całością wnika w stany dusz, z których wyrasta najbardziej intenzywna kultura: duch krąży tu w całem zbiorowem ciele. Jednostka nie ginie w niwelującem objęciu masy i nie olbrzymieje w sztucznem, wyjaławiającem osamotnieniu. Ma być sobą, z siebie wydobywać to działanie, do jakiego jest zdolna, jej indywidualność jest jej terenem pracy. Myśl nowoczesne taka, jaką mamy ją przeważnie u nas, powstała pod wpływem izolujących lub zrywa-