bowiem ściśle określonem przeżyciem, faktem w najściślejszem znaczeniu tego słowa. Mistyka jest też postacią empiryzmu; kto łudzi się, że istnieje empiryzm bezwzględny, niechaj zestawi empiryzm świadomości naukowej z empiryzmem świadomości mistycznej. W zasadzie są to zjawiska współrzędne: opierają się na różnych założeniach, lecz żadne z nich nie mogłoby istnieć bez tych założeń. Dla nauki rzeczywistością jest świat techniki danego momentu: nowy fakt dla niej to jakaś nowa forma funkcyonowania stykających się ze światem pozaludzkim instrumentów[1]. Nowy fakt dla mistyka to nowe drgnienie jego opanowanej przez pewne idee organizacyi psycho-fizyologicznej. Organizacya psycho-fizyologiczna, opanowana przez pewną ideę, instrumentacya danego momentu kulturalnego, usystematyzowana przez myśl — oto dwa zasadnicze typy empirycznego poznania. Natura założeń jest w nich różna, nie mniej jednak istnieją one w obu wypadkach, istnieje zresztą niewątpliwie mistycyzm naukowy, jest on formą bardziej złożoną tylko mistycyzmu innych typów. Sądzę nawet, że w utajonej formie istnieje on jako przeżycie towarzyszące pracy głębokich badaczów, przez karną myśl jednak bywa spychany w dziedzinę podświa-
- ↑ „Co dzień staje się jaśniejszem, że nauka ma za cel zbudować ponad przyrodą (superposer) „warsztat“ (atelier) idealny, ułożony z narzędzi funkcyonujących ze ścisłością matematyczną i mających za zadanie odtwarzać z wielkiem przybliżeniem zmiany zachodzące w ciałach przyrodniczych“ — G. Sorel. Les illusions du progrès p. 275. Por. powiedzenie H. Poincarégo „iż postulatem nauki jest jednoznaczność zapisów naszych instrumentów“. Por. także idee filozoficzne Proudhona, oraz autora niniejszej książki Przyroda i poznanie (Przegląd społeczny 1907) przedruk w tomie prac moich p. t. Idee.
