Strona:PL Stanisław Brzozowski - Legenda Młodej Polski.djvu/534

gdzie myśl rodzi z siebie życie, zatraca znaczenie własnego swego dzieła.
 Musi on wiedzieć, kim jest.
 Czy stanowiskiem jego jest, że każda myślowa forma życia jest zwężeniem życia, i dlatego, gdy życie łamie ją, czyn; to ono w myśl najgłębszego prawa?
 Czy też życie jest niższe od myśli, jest formą upadku?
 Konkretnie:
 Proces dziejowy, który grzebie dawną Polskę, to jest rodzenie się głębszego, szerszego, potężniejszego — naszego świata.
 Gdzie jest Żeromski?
 W tym świecie? czy też w zniweczonej Polsce?
 Ani tam, ani tu.
 Zrósł się on z formacyą duchową, która czuje, iż życie grzebie jej świat, z którego wyrosły wszystkie jej wartości. Nie jest w stanie formacya ta ani walczyć skutecznie przeciw nowoczesnemu życiu, an wrosnąć w nie. I to jest tragizm. Bo w tym nowoczesnym świecie jest też i rodząca się, rzeczywista już dziś Polska, i tworzyć, to znaczy żyć jej życiem. Polska tu walczy, zmaga się, brak jej nowoczesnych narzędzi walki i pracy, każdy dzień, każdy moment jej istnienia jest męką. Męka ta jest momentem, który łudzi, daje urojenie tożsamości, jest ona utożsamiana z męką grzebanej nieustannie kulturalnej świadomości polskiej. Wypacza to zaś wszystkie perspektywy.
  Życie, które walczy, rośnie samą swą męką. przyjmuje jej poznanie jako podstawę dla woli; życie, które ginie, czuje, że ginie z niem samo poznanie to, że zaczyna działać dla niego ostateczna swoboda idących na dno.