na całą Europę uczony, Jan Amos Komeniusz, który w towarzystwie Jana Grylla, barona Jerzego Sadowskiego ze Slaupna i Krystyny Poniatowskiéj przekroczywszy granicę polską, rzucił się na kolana, prosząc Boga u odwrócenie klęsk od ojczyzny.[1]
Dnia 8 Lutego 1628 przybyli do Leszna. Tu zwróciła przedewszystkiém na siebie uwagę zagadkowa towarzyszka wielkiego pedagoga, Poniatowska. Urodzona 1610 r. w Morawii z matki Zofii Pawłowskiéj, Polki i ojca Juliana, ministra Braci Czeskich, niegdyś zakonnika katolickiego w Małéjpolsce, uchodziła ona za jasnowidzącą i wkrótce nie tylko w Lesznie, ale i w całéj Wielkopolsce nabrała wielkiego rozgłosu. „Ponieważ zaś jéj obiawienia opiewały o zburzeniu zepsutego Babilonu (przez co religią katolicką rozumiała), o aniele z mieczem ognistym, idącym z północy zniszczyć gniazdo smocze (przez co rozumiała królów Szwedzkich, mających obalić kiedyś panowanie domu Austryackiego) i t. p., przeto niektórym z fanatyków czeskich i morawskich, a mianowicie Komeniuszowi i Fabriciuszowi, seniorowi morawskiemu, były bardzo na rękę do utwierdzenia wychodźców czeskich i morawskich w wytrwałości i nadziei, że kiedyś do siedlisk ojczystych w tryumfie powrócą. Wieść o darze proroczym Krystyny rozeszła się wnet po całej Wielkopolsce. Komeniusz rozsiewał ją piórem i usty, przyznając Poniatowskiéj przymioty nadludzkie“[2]
Inni Bracia Czescy jednakże mieli ją po prostu za obłąkaną, tak że na synodzie w Lesznie 1629 r. zakazali Komeniuszowi pisać o niéj. Ale Komeniusz, obstając przy swém zdaniu, uprosił Rafała Leszczyńskiego, woj. beł., a naówczas dziedzica Leszna, aby zwołał co najznakomitszych lekarzy do Leszna dla zbadania stanu zdrowia Krystyny. Narada ta odbyła się 24 Kwietnia 1629 r. w Lesznie. Należeli do niéj Mateusz Fechner, nadworny lekarz Zygmunta III., rodem ze Wschowy, uczeń sła-
- ↑ Ziegler program z r. 1855. Od 28 Lutego 1628 do Września 1641 przebywał Komeniusz w Lesznie, zatrudniony pracami literackimi. 1641 r. podejmie podróż do Anglii, zkąd 1642 powraca na krótki czas do Leszna, by się ztąd udać do Szwecyi. Roku 1648 znowu w Lesznie, gdzie obrany seniorem całéj jednoty. Od 1650 — 1653 w Szarós-Patoku we Węgrzech, od 1654 — 1656 w Lesznie.
- ↑ Przyj. Ludu R. II. Krystyna Poniatowska z Duchnik przez J. Ł. J. I. Kraszewski: Zbiór Powieści. T. 100 p. 116.
