Strona:PL Stefan Żeromski - Ludzie bezdomni 01.djvu/194

to kokietowanie przez damy rodzaju męskiego za pośrednictwem literatury. Mężczyźni tymczasem doskonale bronią swego ustroju i potępiają wszelkie próby wyodrębnienia się duszy odmiennej i nowego, jeszcze nieznanego rodzaju sztuki wraz z jej bezgraniczną sferą tajemnych sposobów. Panowie świata musieliby uledz nowej z gruntu »inakszej« krytyce, co nie mogłoby być miłe. To też sądy dzisiejsze w tej dziedzinie nietylko mężczyzn, ale w ich szkole wychowanej masy kobiet, bardzo są zbliżone do pojęć indusów, którzy uważali białogłowę za nieczystą, gdyż... bywa taką czasami. Jedno i drugie nie od jej woli zależy, ale traktowane jest z prostotą prawdziwie indyjską, jako fakt, który sam w sobie jest rozważany.
 Czyliż mężczyźni uczuć najbardziej wzniosłych, poeci, szanują w kobietach ducha ludzkiego? Wydaje mi się, że nie. Oni uwielbiają piękną istotę, o ile jest skarbnicą właściwości dla nich rozkosznych, chociaż posiadanie tych cnót nie może być liczone na karb jej zasług. Najbardziej zawsze sławiony był typ kobiety, wywierającej jakiś wpływ demoniczny. Może mniej, ale szczerze i ślicznie wychwalano dusze czyste, cierpiące, bez skargi, słodkie istoty, które nie myślą bronić się, ani mścić, jak Ofelia. Istoty, korzystającej z praw do szczęścia osobistego, użytkującej z sił przyrodzonych ducha i zdolności umysłu — prawie niema. Daleko łatwiej znaleźć w literaturze szlachetne dążenie mężczyzn do rehabilitacyi kobiety winnej niż oddanie praw i szacunku pokrzywdzonej. To drugie nie jest ani sielanką, ani tragedyą, więc nie może budzić »estetycznego« wrażenia. Dopiero Ibsen, nieśmiertelny pra-