w jego czystości i wydał go w nowej francuzczyźnie. To wydanie Bédiera wziąłem za podstawę polskiego przekładu, dając, tak jak Bédier, przekład prozą. (Oryginał pisany jest strofami o nierównej długości o dość luźnej rytmice, z asonansem[1] zamiast rymu. Dopiero późniejsze wersje operują już bardziej prawidłowym rymem).
W dobie nowego zachwytu Pieśnią o Rolandzie, entuzjaści francuscy porównywali ją z Iljadą... Sądzę, że takie zestawienia raczej szkodzą niż pomagają. Pieśń o Rolandzie ma swoje inne piękno, niby owe grubo ciosane figury kamienne w portalach średniowiecznych kościołów. Prymitywność psychologiczna tem silniejszy daje akcent słowom i czynom działających osób. Motywy raczej ubogie, powtarzające się — np. opisy walk — niemal wedle jednej formuły; ale raz po raz autor, zapomocą epicznych powtórzeń, w których czuć już kunszt poety, umie wydobyć wyborne efekty. Surowy ideał moralny nie pozbawia bohaterów ich ludzkości. Szczególnie uderza w tem twardem życiu miękkość i tkliwość rycerzy wobec towarzyszów broni, przywodząca na myśl jakiegoś Sheriffa[2] czy Remarque'a[3].
Bo też dziś, tuż po wielkiej wojnie, w epoce instynktownego czy świadomego pacyfizmu, dziwne robi wrażenie ta lektura. Staje się niemal aktualna. Mam w ręku francuskie krytyczne wydanie Pieśni o Rolandzie, opracowane — jak widać z pewnych rysów — tuż po wojnie francusko-pruskiej r. 1870. Wstęp uczonego wydawcy kończy się słowami:
„Czemże jest ostatecznie Pieśń o Rolandzie, jeżeli nic powieścią o wielkiej klęsce Francji, którą Francja chlubnie pomściła?
„Klęska! Właśnieśmy ją przebyli. Ale potrafimy ją kiedyś naprawić jakiemś pięknem i wielkiem zwycięstwem. Niepodobna zaiste, aby miała zginąć owa Francja z Pieśni o Rolandzie, owa Francja mimo wszystko tak chrześcijańska“.
Tak pisze uczony filolog i członek Instytutu, po r. 1870. W istocie, w myśl jego życzeń, pomściła Francja ową klęskę pięk-
