Strona:PL Tadeusz Boy-Żeleński - Bronzownicy.djvu/179

Ta strona została uwierzytelniona.

epoka) broni go namiętnie a naiwnie przed „plotkami“; niechże pan S. (przepraszam, że mu udzielam rad) przeczyta — o ile jej nie zna — świeżą książkę L‘aventure saint-simonienne et les femmes.. W czasie rozłamu w „Rodzinie“ zarzucają secesjoniści Enfantionwi wręcz, że jego zasady prowadzą do wspólności kobiet. To pewne, że sprawa towianizmu — przynajmniej w jego początkach — bardziej jest tajemniczą, niż to nam chcą wmówić nasi bronzownicy.
Pan S. wyciąga jakieś powagi naukowe, na dowód, że pamiętniki są w badaniu naukowem „nieużyteczne a nawet szkodliwe“. Zapewne, bywają niewygodne, jak wogóle fakty bywają niewygodne... Różnica jest ta: wobec nowego faktu, historyk przystaje z zainteresowaniem, ogląda go, rozważa, ocenia jego wiarygodność i znaczenie, i wedle tego modyfikuje swoje pojęcia; „bronzownik“ wobec niewygodnego faktu wścieka się, łaje, kręci i... przyklaskuje niszczeniu dokumentów.
Ale wróćmy do pamiętnika i niech czytelnik osądzi. Młoda i samodzielna panna przybywa do domu poety, dla którego przejęta jest głębokim kultem; spędza tam kilka lat i pisze Pamiętnik, nie przeznaczony do druku, a przynajmniej nie za jej życia; zatem, jeżeli narażony — jak wszystko co ludzkie — na omyłki, to w każdym razie zupełnie bezinteresowny. Mówi o tem, na co patrzała własnemi oczami. Oczywiście, nie zwalnia to od obowiązku krytycyzmu, ale jeżeli to nie jest ważki dokument, to, dalibóg, nie wiem co nim będzie?
Pamiętnik ten urywa się w chwili, gdy Zofja wstępuje w dom Mickiewiczów.
Resztę zniszczono. I pan S., jako badacz Mickiewicza, cieszy się że zniszczono, i wymyśla mi za to, żem wogóle tę kwestję poruszył. I swojemu feljetonowi — pisanemu zresztą przed ogłoszeniem przezemnie tego fragmentu, po samej wzmiance o Pamiętniku Szymanowskiej — daje pan S. tytuł: „Bezcenny dokument“, w ironicznym cudzysłowie!
Ale to, co nastąpi, jest najlepsze! Pan S. pisze:
„Co do owej „Litwinki“, której nazwisko, jak widać z artykułu (mowa o artykule W odlewarni bronzu), nie jest Boyowi

179