czów, te jej pierwsze wrażenia, ta pierwsza scena, którą w kilkunastu wierszach szkicuje, nie trącą w istocie pierwszym rozdziałem jakiejś powieści Dostojewskiego?
Czy mamy więc tę kobietę oznaczoną trzema gwiazdkami utożsamić z Xawerą Deyblówną? Z treści listów zdaje się to nie ulegać wątpliwości. Ten sam splot osób. Faktem jest, że cała ta „siostrzana“ strona towianizmu traktowana bywa niezmiernie półgębkiem. Nie chodzi tu o plotki; ale mam wrażenie, że nie możemy dobrze zrozumieć wielu przejawów towianizmu, jeżeli obok jego tendencyj mistycznych nie będziemy się starali przetłumaczyć na ludzki język jego stron obyczajowych, jego, że tak powiem, „psychoanalizy“. Wszelki ruch mistyczny — aż do naszej „Reduty“ włącznie — ma swoją podskórną żyłę erotyzmu. Kiedy czytamy listy Mickiewicza z tej właśnie epoki, kiedy czytamy zeznania Januszkiewicza, odnosimy wrażenie jakiejś gromadnej histerji, jakiegoś splotu mistycznego sadyzmu. Byłoby niezmiernie ważne wszechstronne poznanie udziału kobiet w towianizmie[1]. Wszak nie był on zjawiskiem odosobnionem, wszak w tej samej dobie, w tym samym Paryżu skupiają się w Rodzinie saint-simonicznej fanatyczne wyznawczynie „Ojca Najwyższego“, Prospera Enfantin. Jest coś w powietrzu: to chwila, gdy Enfantin ze swoim kościoł-
- ↑ Interesującem jest że w ostatnich czasach księża Marjawici starają się nawiązać swą naukę do towianizmu. Kiedy odwiedzałem księży Marjawitów w Felicjanowie, ujrzałem przy łóżku arcybiskupa Kowalskiego pełne wydanie turyńskie Pism Towiańskiego. Świeżo wprowadzoną instytucję kapłanek wywodzą Marjawici z koncepcji Mickiewicza.
