Z tym ustępem kończy się Teogonja, ale dwa wiersze ostatnie rękopisu:
— „Teraz sławcie ród niewiast, Olimpijskiej góry
Mieszkanki, słodką mową, Tarczowładcy córy!...“
świadczą że autor w dalszym ciągu miał zamiar osobno opiewać chwałę znakomitych kobiet, zestosunkowanych z bogami, i zamiar ten nawet uskutecznił, ale dzieło jego p. t. Katalogos gynaikon zaginęło, a może też częściowo wcielonem zostało do późniejszego podobnejże treści utworu innego poety, p. t. Heojai, co znaczy: „Albo ta, która...“ tak się bowiem rozpoczyna spory z tego dzieła urywek, dotyczący Alkmeny, wydawany p. t. „Tarcza Heraklesa“, opisujący walkę tego bohatera z Kyknosem i Aresem, a przypisywany Hezjodowi, choć z wielkiemi zastrzeżeniami.
Objaśniliśmy więc, na ile starczyło naszej wiedzy, i prawdę mówiąc, cierpliwości, ten dosyć zawiły co do treści swej poemat, przyznając się jednak, żeśmy nawet nie uczynili wszystkiego cobyśmy uczynić mogli, a to dlatego iżby nie przewlekać rozprawy, i tak już zbyt obszernej jak na wstęp do prostego przekładu. Streszczając ten wstęp, zbierzemy jeszcze główniejsze jego punkta. Teogonja Hezjoda: 1) Przedstawia pewien system skupiający wszystkie bóstwa mitologiczne Grecyi w jedną rodzinę, na czele której stoi Chaos; a że ten jest zawiązkiem wszystkiego, co stanowi rdzeń świata, przeto bóstwa te nic innego nie wyobrażają, tylko ubóstwione i uosobione siły Natury, w różności, lecz i w jedności zarazem. 2) O ile siły i wszelkie zjawiska Natury mają liczne, urozmaicone i często wieloimienne przedstawicielstwo, o tyle skąpo, blado, abstrakcyjnie raczej niż figurycznie występują zjawiska moralne; tak, iż zasady etyczne zgoła nie równoważą się ze czcią przyznawaną bogom: wyjątek stanowi jedna rzeka Styks, jako strażnica przysięgi. Słowem, zupełny niemal brak kodeksu moralnego, wskazującego usankcjonowane przez wiarę religijną warunki dobra i zła. 3) Co do formy: Jakkolwiek gienealogiczna linja pochodu ściśle jest zachowaną, co właśnie stanowi zaletę systematu Teogonii, ale panuje w niej uderzająca nierównomierność w opracowaniu szczegółów, od prostego regiestru imion aż do hymnów liryczno-epickich, które też stanowią najwyższą zaletę poetyczną utworu, i gdyby dowiedzionem było bezspornie że są dziełem samego Hezjoda, dawałyby korzystne świadectwo o jego talencie poetycznym. 4) Tekst obecny Teogonii doszedł w stanie znacznego nadwerężenia, tak iż co chwila zawadzamy o jakąś niejasność, sprzeczność, co właśnie daje powód do ciągłych dyskusyi i uwag krytycznych nad jego autentycznością. 5) Z tem wszystkiem, w głównej swej treści, Teogonja stanowi jedno z naj-
